Trasa samochodowa po Ziemi Brzeskiej

Trasa objazdowa (samochodowa): Wrocław – Małujowice – Krzyżowice – Brzeg – Wrocław 112 km.

Małujowice

Kościół św. Jakuba Apostoła znajduje się przy krzyżówce, przy głównym zjeździe do wsi z DK nr 39 (Strzelin – Brzeg), gdzie można zaparkować. Kościół otacza XV-wieczny mur cmentarny ze zbarokizowanymi w latach 40-tych XVIII wieku bramkami. Na lewo od portyku wejściowego, przy murze znajduje się średniowieczny krzyż pokutny wystawiony przez odrzuconego zalotnika, który zabił niewiastę – obiekt swego zauroczenia. Kościół wzniesiono w XIII stuleciu jako budowlę orientowaną, w XIV wieku została ona przebudowana i rozbudowana. Z 2 połowy XIV wieku pochodzą najstarsze polichromie, które znalazły się ponad obecnym stropem z końca XV wieku. Na początku XV stulecia świątynię powiększono o wieżę i kruchtę, w której stoi obecnie gotycka kamienna chrzcielnica. Do kruchty prowadzi portyk oraz ciekawy gotycki portal wejściowy, którego głównym motywem jest Ukoronowanie Najświętszej Marii Panny, poniżej mamy sceny Pokłonu Trzech Króli oraz Nawiedzenia. Całość obramowują panny mądre i głupie, zaś na węgarach znajdują się motywy roślinne i zwierzęce (muszle). Polichromie prezbiterium datowane są na połowę wieku XV, nawy na 2. połowę tegoż stulecia – z powodu wojen husyckich, a potem węgierskich ich ukończenie się przedłużyło. Tworzą cykl tzw. Biblii ubogich ze scenami ze Starego Testamentu na południowej ścianie nawy oraz z Nowego Testamentu na północnej. Zdobienia stropu złożonego z ponad 600 desek z ornamentyką roślinną, zwierzęcą i heraldyczną pochodzą z początku XVI stulecia. W roku 1526 kościół przejęli protestanci, zaś w XIX wieku malowidła zostały pokryte tynkiem. W roku 1717 powstał chór muzyczny. Małujowickie polichromie nawy zostały zniekształcone podczas restauracji w XIX wieku, w stanie oryginalnym zachowały się te na strychu (dostępne po uzgodnieniu z proboszczem). W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz z 2 połowy XVII wieku.

GALERIA

Kościół św. Jakuba w Małujowicach

Portyk wejściowy kościoła / Portal zachodni

Gotycka chrzcielnica / Zdobienia węgarów

Polichromie: Piekło / Ukrzyżowanie

Barokowy ołtarz / Polichromie – Sprawiedliwi na Sądzie Ostatecznym

Polichromie – Sąd Ostateczny / Sceny ze Starego Testamentu

Prospekt organowy / Polichromie – wjazd do Jerozolimy, Ostatnia Wieczerza, pojmanie Jezusa

Kasetonowy strop nawy / Widok ogólny nawy

Ściana północna nawy / Polichromie – sceny z życia Jezusa

Polichromie: Pojmanie Jezusa / Ściana północna nawy

Polichromie – prezbiterium

Polichromie: Ściana południowa / Stworzenie człowieka

Polichromie: kuszenie Adama i Ewy / Kuszenie w świątyni

Polichromie: widok z prospektu organowego / Sceny z życia Jezusa

Krzyżowice

Kościół stoi na ok. 300 metrów w stronę Obórek od skrzyżowania z drogą do Pogorzeli. Msza św. odprawiana jest w niedzielę o 9.30, jeżeli nam się nie uda zdążyć – można o otwarcie kościółka poprosić sympatycznego pana kościelnego – dom nr 46. Zaparkować najlepiej przy wejściu na teren kościelny (przy bocznej ulicy po stronie pn.). Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego ma ciekawą, częściowo drewnianą architekturę (m.in. dach gontowy wieży, nawy i prezbiterium). Murowane gotyckie prezbiterium pochodzi z XV wieku, choć już w XIV wieku stała na tym miejscu kaplica. Również z XV stulecia pochodzą polichromie w prezbiterium, zatynkowane po przejęciu świątyni w roku 1534 przez protestantów. W roku 1580 przeprowadzono rozbudowę nawy oraz budowę drewnianej wieży konstrukcji słupowej. W XVIII wieku wewnątrz dodano, charakterystyczne dla protestanckich zborów piętrowe empory. Wtedy też obecny kształt otrzymała kruchta. Przykryte tynkiem polichromie odsłonięto dopiero w roku 1963, przeprowadzając ich konserwację. Na ścianie północnej prezbiterium widnieje Pokłon Trzech Króli pochodzący z 1. połowy XV wieku, wykonany w typie ówczesnej sztuki burgundzkiej – pierwotny wygląd fresku odtworzono w gablocie przy przystanku autobusowym opodal kościoła. Na ścianie wschodniej znalazło się Ukrzyżowanie Chrystusa w formie Arbor Vitae – Drzewa Życia, które obserwuje z góry Bóg Ojciec, a obok scena zniekształcona zabudowanym okienkiem oraz scena Zmartwychwstania. Chrystusowi towarzyszą święci męczennicy. Na malowidłach znajdziemy także św. Józefa w warsztacie stolarskim. Renesansowe stalle w prezbiterium opatrzono widoczną do dziś datą 1578. Ambona z roku 1614 zawiera postaci ewangelistów, prospekt organowy pochodzi z roku 1724, a same organy – z roku 1758. Rzeźby reprezentują również barok. W kruchcie znajdziemy kamienną chrzcielnicę oraz wbudowane zwieńczenie późnorenesansowego ołtarza z końca XVI stulecia ze sceną Ukrzyżowania.

GALERIA

Kościół w Krzyżowicach

Fragment dawnego ołtarza wbudowany w kruchcie / Polichromie – wejście do zakrystii

Polichromie: Pokłon Trzech Króli

Replika Pokłonu Trzech Króli przed kościołem / Prezbiterium

Apologia Ukrzyżowania na ścianie prezbiterium

Detal Ukrzyżowania i krzyżyk konsekracyjny (tzw. zacheuszek) / Chrystus chwalebny zmartwychwstały

Nawa i prospekt organowy / Stalle w prezbiterium

Pogorzela

Wieś trafnie kojarzy się przede wszystkim z występującym na łamach niniejszego bloga już kilkakrotnie XIV-wiecznym biskupem wrocławskim Przecławem z Pogorzeli, który m.in. kończył budowę gotyckiej katedry św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu, patronował wraz z Karolem Luksemburczykiem budowie kościoła św. Stanisława, Doroty i Wacława, powiększył księstwo biskupie nyskie o śląskie Carcassonne czyli Paczków, jak również o zamek Kaltensztajn pod Żulovą, rozpowszechnił również kult św. Jadwigi śląskiej w całej diecezji. Kościół gotycki w Pogorzeli, obecnie pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa pochodzi właśnie z czasów współczesnych Przecławowi – 1 połowy XIV stulecia, choć już w poprzednim wieku istniała we wsi świątynia. Okalający kościół mur cmentarny datowany jest na XV wiek, zaś kościelna wieża – na koniec tegoż stulecia. Wewnątrz znajdziemy ciekawe polichromie (jeżeli nie uda nam się dostać na Mszę św. niedzielną o godz. 11, pozostaje liczyć na uczynność pana kościelnego, który mieszka w domku na krzyżowce głównej drogi z uliczką okalającą kościół, vis a vis kościelnego muru (samochód można zaparkować od północnej strony kościoła). Do kościoła warto wejść z uwagi na polichromie z XIV oraz XV wieku, odsłonięte na ścianach i sklepieniu prezbiterium, podłuczu tęczowym oraz w kruchcie. Polichromie, zakryte tynkiem po przejściu świątyni w ręce protestantów, nie zostały w znacznej części odsłonięte (pokrywają także ściany nawy). Ponoć pozyskaniem stosownych środków nie są zainteresowane miejscowe władze (ziemia brzeska to archidiecezja wrocławska, ale województwo opolskie). Dlatego mimo, że przy kościołach znajdziemy efektowne tablice informacyjne, to reklamowany w Internecie, tzw. Szlak Polichromii Brzeskich pozostaje bytem głównie wirtualnym, w terenie opierając się o życzliwość miejscowych księży i kościelnych. Wśród pogorzelskich polichromii na sklepieniu prezbiterium znajdziemy Chrystusa tronującego w mandorli, Ukoronowanie NMP, symbole czterech Ewangelistów – człowieka (anioła), lwa, wołu oraz orła (XIV w.). Towarzyszą im motywy zdobnicze – niebieskie i czerwone gwiazdy. Na ścianach prezbiterium znajdziemy sceny z życia NMP oraz Chrystusa błogosławiącego ziemię – niestety zachowane jedynie w części, a także sceny z życia Jezusa – Narodzenie, rzeź młodzieniaszków w Betlejem i Ukrzyżowanie (ściana pd.), Zwiastowanie, Nawiedzenie, postacie świętych – Barbary i Jadwigi śląskiej oraz Chrystusa Boleściwego (ściana wsch., którą przesłania w części barokowy ołtarz i jego mocowanie) z Arma Christi – narzędziami Męki. Zaznacza się tu program, który występuje także w innych kościołach – strzelnickim czy brzeskim: Msza gregoriańska z przedstawieniem Męża Boleści (Vir Dolorum) nad ołtarzem podczas przeistoczenia – Chrystusowi obecnemu w Mszy oddają pokłon aniołowie. Koniec XV wieku i początek XVI wieku reprezentują malowidła na łuku oddzielającym prezbiterium od nawy.

GALERIA

Kościół w Pogorzeli

Polichromie prezbiterium: Chrystus Tronujący, Ukoronowanie NMP, symbole Ewangelistów

Chrystus błogosławiący ziemię (widoczny zacheuszek) / Polichromie za ołtarzem głównym

Msza św. Grzegorza / Nawiedzenie NMP

Narodzenie Pańskie / Polichromie w prezbiterium

Symbole św. Łukasza i św Marka / Zdobienia prezbiterium

Fragment polichromii prezbiterium / Detal dekoracji podłucza tęczowego

Strzelniki

W Strzelnikach Msza św. niedzielna jest obecnie o godz. 9, ale jak dowiedzieliśmy się od pana kościelnego (mieszka naprzeciwko kościoła) sytuacja co rok się zmienia. Gotycki kościół św. Antoniego (pierwotnie św. Wawrzyńca) pochodzi z końca XIII wieku (prezbiterium), w roku 1688 dodano do niego wieżę, nawę przebudowano w roku 1853. Po przejęciu kościoła przez protestantów w roku 1534, pokryli oni tynkiem XIV i XV-wieczne gotyckie polichromie na ścianach budowli. Odkryto je ponownie dopiero w 1958 i restaurowano częściowo w latach kolejnych. W roku 2011 ucierpiały wskutek nawałnicy, która zerwała część dachy. Malowidła przedstawiają m.in. Jezusa nauczającego w świątyni (ściana wsch. prezbiterium), Pokłon Trzech Króli (ściana pd. prezbiterium), Zwiastowanie z pierwotnym patronem kościoła – św. Wawrzyńcem, pojmanie w Ogrójcu, gdzie żołnierze świątyni są wyglądają jak współcześni (XV w.) husyci (znajdziemy tu m.in. cep bojowy i czeską pawęż), dalsze sceny pasyjne (Ecce Homo) a także Matkę Miłosierdzia.

GALERIA

Kościół św. Antoniego / Polichromie pn. ściany nawy

Pelikan na podtęczu / Prezbiterium kościoła

Msza św. papieża Grzegorza / Ukrzyżowanie – polichromie w prezbiterium

Symbole Ewangelistów: Mateusz / Jan

Agnus Dei / Polichromie w prezbiterium

Feniks – symbol Zmartwychwstania / Symbol Ewangelisty Łukasza

Symbole Ewangelistów: Marek / Łukasz

Symbole Ewangelistów: Jan / Marek

Arma Christi / Chrystus Tronujący

Chrystus z Apostołami nad łukiem tęczowym / Wnętrze kościoła w Strzelnikach

Brzeg

Polichromie w Brzegu można zobaczyć w zakrystii kościoła św. Mikołaja, do której wejście trzeba uzgodnić oczywiście z miejscowym księdzem. Nam się nie udało, ale sam kościół, odbudowany po zniszczeniach II wojny światowej, to jeden z najładniejszych przykładów śląskiego gotyku. Obecna gotycka budowla o wysokości nawy głównej sięgającej niemal 30 metrów powstała na przełomie XIV i XV stulecia. Wyglądem przypomina wrocławski kościół farny św. Marii Magdaleny. Nawę główną wieńczą sklepienia gwiaździste. Wskutek zniszczeń wojennych praktycznie nie zachował się dawny wystrój wnętrza, ale współczesne witraże, w przeciwieństwie np. do witraży wrocławskiego kościoła Na Piasku, robią pozytywne wrażenie. Z końca XV wieku pochodzi późnogotycki tryptyk ołtarzowy w prezbiterium. W roku 1945 świątynię przejęli protestanci, korzystając z protekcji opisywanego tu już (link1, link2) księcia legnicko-brzeskiego Fryderyka II. Pozostawała w ich rękach aż do roku 1945, co powodowało swoistą rywalizację z barokowym, katolickim kościołem Podwyższenia Krzyża Świętego. I tak, w latach 1884-85, na wieść o podwyższeniu wież u katolików, nadbudowano wieże św. Mikołaja. Aby dojść do kościoła barokowego, trzeba przejść przez brzeski rynek, obok kilku starych kamienic zawierający okazały budynek renesansowego ratusza, wzniesionego w latach 70-tych XVI stulecia, w miejscu spalonego w roku 1569 gotyckiego obiektu o tej samej funkcji. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, stojący na placu przy zamku książąt brzeskich, zbudowano w latach 30-tych XVIII wieku, na miejscu zniszczonego w roku 1545 przez protestantów kościoła i klasztoru dominikanów, z inicjatywy zakonu jezuitów. Posiada wspomniane już wieże, nadbudowane w połowie XIX wieku kiedy to ukończono fasadę zachodnią. Wnętrze pokrywają okazałe, reprezentujące pełnię baroku, polichromie jezuity Jana Kubena, wykonane w latach 1739-1745, głoszące chwałę Krzyża Świętego. W ołtarzu głównym przedstawiono podwyższenie Krzyża Świętego w VII w., po jego odzyskaniu z rąk Persów przez cesarza Herakliusza, zaś na sklepieniu prezbiterium starotestamentalną figurę miedzianego węża a na sklepieniu nawy – adorację Krzyża Świętego. Z kościoła już krok tylko do stanowiącego obecnie muzeum dawnego zamku książąt brzeskich, zwanego z powodu renesansowych konotacji, śląskim Wawelem. Przy zamku znajduje się dawna gotycka kolegiata św. Jadwigi z XIV wieku, przekształcona w XVI wieku, wraz z przejściem książąt brzeskich na luteranizm w mauzoleum rodu. Najciekawszym bodaj architektonicznie obiektem na terenie zamku jest renesansowa fasada budynku bramnego z połowy XVI wieku, bogato zdobiona płaskorzeźbami m.in. – herbami Polski, Habsburgów i Hohenzollernów oraz popiersiami władców piastowskich Polski, Śląska i książąt brzeskich. Dla ułatwienia wszyscy są (po łacinie) podpisani. Wizerunki władców zostały wykonane według ilustracji z Kroniki polskiej Macieja Miechowity, wydanej w Krakowie około roku 1518. Warto zwrócić uwagę również na renesansowy krużgankowy dziedziniec. Niestety zamek został zniszczony przez Prusaków podczas I wojny śląskiej i przez ponad 200 lat pozostawał w ruinie. Odbudowany częściowo (bez skrzydła północnego) po roku 1945 mieści muzeum, które obok sarkofagów książąt brzeskich, prezentuje historię miasta i ziemi brzeskiej oraz kolekcję sztuki śląskiej różnych stylów i epok, m.in. obrazy Michaela Willmanna. W Brzegu zaparkować można na kilku parkingach w centrum – w dni robocze i przez część soboty są one płatne.

GALERIA