Stary Zamek

Wieś położona na skraju Równiny Wrocławskiej, nad Czarną Wodą, u stóp Masywu Ślęży, na północny-wschód od Sobótki. Cennym miejscowym zabytkiem jest zachowany w romańskiej bryle, zbudowany z łamanego kamienia, obrobionego w narożnikach, kościół św. Stanisława wzniesiony w 2. połowie XIII wieku. Przylegająca od zachodu wieża jest późniejsza, XIV-wieczna, i posiada gotycką formę. Uwagę w zakresie detali kamieniarskich kościoła zwracają romańskie lwy oraz wczesnogotycki portal z przedstawieniem św. Stanisława. Znajdują się one obecnie w dobudowanej od południa kościoła kruchcie.


Kościół św. Stanisława w Starym Zamku

Figury na tympanonie portalu wykonane są z czerwonego kamienia, od zewnątrz przedstawiają biskupa Stanisława z tronującą Matką Boską z Dzieciątkiem obok, od wewnątrz świątyni – świętego w otoczeniu orłów. Kapitele kolumn zawierają motywy roślinne. Nawa kościoła jest kryta stropem, w prezbiterium występuje sklepienie krzyżowo-żebrowe. Późnogotycki charakter (koniec XV wieku) ma sakramentarium oraz figury św. Wacława czeskiego i św. Stanisława.


Portal romańsko-gotycki w Starym Zamku

Przy drodze w środku wsi stoi granitowy krzyż o niejasnym pochodzeniu. Według umieszczonej tabliczki jest to średniowieczny krzyż pokutny, jeden z kilkuset znajdujących się przy dawnych traktach dolnego Śląska. Najstarsze pochodzą z XIII wieku, niektóre, na przestrzeni dziejów, utraciły pierwotne miejsce oraz funkcję i zawędrowały na wieżę czy szczyt dachu kościoła. Historiografia wiąże kamienne krzyże z występującym na Śląsku w wiekach XIV-XVI wieku, tzw. systemem kompozycyjnym w sprawach karnych, opartym na zawieranych między sprawcą zabójstwa a rodziną ofiary ugodach.


Lew romański w kruchcie

Miały one miejsce w sprawach, w których do zadania śmierci doszło bez premedytacji, np. w bójce czy afekcie. Elementem takiej ugody, obok zadośćuczynienia finansowego rodzinie ofiary, ofiarowania Mszy (lub innych przejawów pobożności) za duszę zabitego czy odbycia pąci (pielgrzymki pokutnej), było wykonanie lub, znacznie częściej, ufundowanie przez zabójcę pokutnego krzyża bądź tzw. martyrium (z przedstawieniem śmierci Chrystusa lub męczennika). Często na krzyżach uwidaczniano narzędzie zbrodni.


Gotycka wieża kościoła

Na ślad związany z krzyżami pokutnymi i powszechnością ich występowania w XVI-wiecznym krajobrazie Sudetów natrafiamy w kierowanej do założyciela Towarzystwa Jezusowego – Ignacego Loyoli, relacji ojca Ursmara Goissoniusa z Liege, pierwszego rektora kolegium jezuickiego w Pradze, który podróżował w roku 1556 do Czech. Jak zapisał: „przy drogach przez lasy zwane niegdyś hercyńskimi wszędzie napotykałem niskie kamienne krzyże z wyrytymi na nich mieczami, siekierami, sztyletami i nożami” (zob. Litterae quadrimestres ex universis, praeter Indiam et Brasiliam. Tom IV – 1556).


Mur cmentarny

W XVIII wieku zaczęły się pojawiać bardziej szczegółowe opisy kamiennych krzyży na Śląsku. Ich funkcję interpretowano z umieszczonych nań rytów uzbrojenia różnego rodzaju, podobnie określano wiek krzyży.  Krzyże pokutne, których tajemnicy w wielu przypadkach do dziś nie daje się do końca wyjaśnić, gdy ilość zachowanych ugód kompozycyjnych, które da się powiązać z istniejącymi lub utraconymi krzyżami jest ograniczona, i dziś stanowią szczególny element sudeckiego krajobrazu.


Kościół w Starym Zamku od południa – widać dobudowane wieżę i kruchtę
 
MAPA

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *