PASMA

Góry Bardzkie

Jedne z najmłodszych pasm Sudetów z malowniczym przełomem Nysy Kłodzkiej, znaczonym bardzkim sanktuarium, strzeżonym przez łańcuchy kaplic na obu zboczach doliny, oraz Obrywem Skalnym. Poza tym – dzikie leśne ostępy, rzadko odwiedzane, z ukrytymi dolinkami Żdanowa, Wojciechowic, Laskówki, a z łąk podchodzących na południowe stoki rozległe widoki na Kotlinę Kłodzką i pierścień otaczających ją gór. Góry w sam raz na przedwiosenne przetarcie, gdy w wyższych partiach Sudetów leży jeszcze śnieg. W północnej części gór zwraca uwagę rezerwat cisów na Buczku. Ciekawsza jest południowa część pasma z widokową Wysoką Drogą – dawnym wariantem traktu łączącego Kłodzko z Bardem oraz wzniesioną niedawno 30-metrową wieżą widokową na Kłodzkiej Górze. Bardo – Warta z najstarszym wizerunkiem maryjnym  w Polsce strzeże po dziś dzień przejścia przez Sudety, zaś samo Kłodzko zachowało w historycznej części dawny urok oraz barokową miniaturę praskiego mostu Karola.

warto odwiedzić:

* Kłodzką Górę z 30-metrową wieżą widokową,

* Bardo z sanktuarium maryjnym i położonym nad miastem osuwiskiem – Skalnym Obrywem,

* Kłodzko z zabytkowym centrum miasta, wariacją na temat Mostu Karola w Pradze i twierdzą – punktem widokowym,

* rezerwat cisów na Buczku

Dojazd: oprócz Barda i Przełęczy Kłodzkiej (mały parking leśny), dokąd biegną drogi krajowe nr 8 (kierunek: Wrocław/Kłodzko) i 48 (kierunek: Kłodzko/Złoty Stok), a także nieco sfatygowanej drogi wojewódzkiej 385 do Srebrnej Góry, pasmo przecinają drogi lokalne Wojbórz – Budzów oraz Kłodzko – Laskówka (kiepska nawierzchnia w rejonie Przeł. Łaszczowej), którymi można podjechać na Przełęcze Wilczą i Łaszczową (małe parkingi leśne bezpłatne) oraz do dawnego zajazdu Kukułka nad Kłodzkiem (parking przy drodze), co zapewnia łatwy dostęp do wszystkich części pasma.

Fields of rape

Góry Bardzkie od północy

Góry Bialskie

Zwykle zestawiane w parze z Masywem Śnieżnika, same w sobie stanowią stosunkowo dziką ostoję na wschodnim krańcu polskich Sudetów. Na północy przełamuje się Biała Lądecka, południe zajmują odludne ścieżki wokół bialskiego “worka granicznego” i Puszczy Jaworowej. Jest jeszcze skryty w objęciach gór Młynowiec oraz pasmo Czernicy  z wieżą widokową i niespodzianie wyrastający wśród lasów masyw skalny Trzech Sióstr. A wszystko okraszone siecią dogodnych dla rowerów traktów. Najładniejsze w Górach Bialskich widoki roztaczają się bodaj z grzbietu Łyśca – poza znakowanymi szlakami. Jeśli poważnie traktować dość umowną granicę między Górami Bialskimi a Złotymi, która obowiązuje jedynie po polskiej stronie, to do tych pierwszych należy zaliczyć również malownicze ramię Wiatrowa opadające stopniowo od schroniska Paprsek ku Staremu Miastu pod Śnieżnikiem z rozległymi pastwiskami i panoramami Hrubego Jesenika oraz Masywu Śnieżnika, ostatnio znane z tego że jest tu stawiana replika dawnej wieży widokowej na Śnieżniku.

warto odwiedzić:

* wieżę widokową na Czernicy,

* grupę skalną Trzy Siostry,

* zarastającą niestety halę na Łyścu nad Stroniem Śl.,

* rejon czeskiego schroniska Paprsek z pobliskim Wiatrowem

Dojazd: pasmo “obsługują” dwie drogi lokalne: Stronie Śl. – Bielice – wąska, kręta, asfalt taki sobie oraz Stronie Śl. – Bolesławów – Przeł. Płoszczyna (od Stronia Śl. do Starej Morawy lepiej przejechać nową drogą obok zbiornika wodnego – należy skręcić na pd. przy kościele poewangelickim w Stroniu Śl., obecnie droga jest jednokierunkowa z uwagi na ścieżkę rowerową). Parkingów (poza tym przy zalewie w Starej Morawie) w zasadzie nie ma – trzeba sobie radzić z wykorzystaniem zajazdów i poboczy.


Na Łyścu w Górach Bialskich

Góry Bystrzyckie

Z jednej strony płaska, wyrównana wierzchowina i kryjący przed słonecznym światłem labirynt dróg leśnych w trójkącie DusznikiPolanicaSpalona z takim kaprysem jak Wieczność – prosta na ponad trzy mile struna. Drugie oblicze to wyrastający z dna Kotliny Kłodzkiej potężny wał z ukrytymi u jego podnóża niedocenionymi skarbami – sanktuarium w Starym Wielisławiu, odnawianym pałacem w Gorzanowie, historyczną Bystrzycą Kłodzką oraz niespotykanym gdzie indziej w Sudetach skupiskiem drewnianych kościółków w Zalesiu, Nowej Bystrzycy i Kamieńczyku. Są też skałki na Kamiennej Górze, nad Polanicą. Góry dla koneserów, narciarzy biegowych i rowerzystów, peregrynację zdecydowanie ułatwia sieć przecinających je dróg z tzw. Autostradą Sudecką oraz szosą w dolinie Dzikiej Orlicy. Niedawno wzniesiono wieżę widokową na Jagodnej, w planach jest wieża na Czerńcu. Wieże te z pewnością uprzyjemnią wędrówkę rozległymi grzbietami. Póki co można liczyć na panoramy z naturalnych punktów, zwłaszcza między Barczową a Hutą, na Jedlniku i na Rudniku.

warto odwiedzić:

* uzdrowiska w Dusznikach-Zdroju i Polanicy-Zdroju,

* sanktuarium w Starym Wielisławiu,

* pozostałości warownego miasta na wzgórzu w Bystrzycy Kłodzkiej,

* dolinę Dzikiej Orlicy z malowniczo położonymi wsiami m.in. Lasówką,

* rezerwat “Torfowisko pod Zieleńcem”,

* wieże widokowe na Jagodnej i Czerńcu,

* drewniane kościółki w Nowej Bystrzycy, Zalesiu i Kamieńczyku,

* naturalne punkty widokowe na Jedlniku, Bartoszu i Barczowej (rejon Huty),

* skałki na Kamiennej Górze

Dojazd: droga w dolinie Dzikiej Orlicy na odcinku Niemojów – Lasówka – Zieleniec jest wyremontowana, podobnie odcinek od Przeł. nad Porębą w dolinę Orlicy. Wyremontowano szosę Zieleniec – Bystrzyca Kłodzka przez Przeł. Spaloną. Dziurawa nawierzchnia jest już na tzw. drodze dolnej z Zieleńca do Dusznik-Zdroju doliną Bystrzycy Dusznickiej (obecnie ruch dwukierunkowy). Na pozostałych drogach lokalnych i pseudo-drodze wojewódzkiej 389 od Spalonej w stronę Międzylesia (tzw. Autostrada Sudecka) asfalt jest kiepski. Dodatkowo pn. wschodni kraniec pasma (grzbiet Łomnickiej Równi) obsługuje droga wojewódzka nr 388: Polanica-Zdrój – Bystrzyca Kłodzka o znacznych walorach widokowych, zaś kraniec północny droga z Polanicy-Zdrój przez Szczytną do Dusznik-Zdroju (na tym ostatnim odcinku część DK nr 8). Przykładowe bezpłatne parkingi: Niemojów (przejście graniczne), Przeł. Spalona, Zieleniec (przy skrzyżowaniu szlaku niebieskiego), Torfowisko pod Zieleńcem, Jedlnik, Duszniki-Zdrój.

Na Jedlniku

Góry Izerskie

Położone na zachodnim biegunie Sudetów polskich mimo bliskości znanych letnisk i zimowisk w Świeradowie-Zdroju oraz Szklarskiej Porębie z uwagi na swoją rozległość zachowały cenne przyrodniczo miejsca. Nieprzypadkowo utworzono tu park nocnego nieba obejmujący okolice nie zanieczyszczone światłem. Odrodzone po klęsce ekologicznej lat 80-tych XX wieku stanowią jedno z najbardziej atrakcyjnych pasm Sudetów. To również sudecki biegun zimna – nawet w upalne w dolinach dni, temperatura w dolinie Izery sięga kilkunastu stopni Celsjusza. Dolina Izery stanowi centrum pasma z ciągiem torfowisk i przepiękną Halą Izerską otoczoną wzniesieniami Średniego oraz Wysokiego Grzbietu. Osady Jizerka, Orle i Jakuszyce to doskonałe tereny do uprawiania narciarstwa biegowego, a latem turystyki rowerowej. We wschodniej części pasma oprócz malowniczej panoramy Karkonoszy ze Zwaliska i Wysokiego Kamienia w Górzyńcu można zobaczyć wiosenne krokusy i kamienne wały, oraz odpocząć przy ruinach dawnej gospody na Bobrowych Skałach. W północnej zwraca uwagę gołoborze na Tłoczynie. Strona czeska, obok widokowej Jizery, Smreka i Torfowisk Izerki zawiera malownicze urwiska skalne Palecznika, Frydlanckich Murów, Orzesznika czy Ołdrzychowskiego Szpiczaka, a także pomniejsze formacje takie jak Pytlackie Kamienie, Śnieżne Wieżyczki czy Południowe Kamienie. Warto także odwiedzić malowniczo położone u ich podnóża hejnickie barokowe sanktuarium.

warto odwiedzić:

* łąki górskie i torfowiska na tzw. Hali Izerskiej, w Izerce i na Czyhadle,

* liczne grupy skalne – po stronie polskiej: Wieczorny Zamek, Złoty Widok, Chybotek, Bobrowe Skały, po czeskiej stronie: Frydlanckie Mury, Orzesznik, Południowe Kamienie, Palecznik, Pytlackie Kamienie, miasteczko skalne na Ołdrzychowskim Szpiczaku,

* punkty widokowe na Smreku, Jizerze i Wysokim Kamieniu,

* gołoborze na Tłoczynie,

* uzdrowisko w Świeradowie-Zdroju,

* sanktuarium w Hejnicach.

Dojazd: Południową część Gór Izerskich obsługuje droga krajowa nr 3 do Jakuszyc. W Jakuszycach latem parkingi na Przeł. Szklarskiej są już płatne (choć nie do wszystkich dociera parkingowy), w Szklarskiej Porębie Górnej samochód można zostawić np. w osiedlu Podgórze – przy wyjściu szlaku czerwonego na Wysoki Kamień, na parkingu przy przystanku dworcowym autobusowym, w Szklarskiej Porębie Dolnej – mały bezpłatny parking jest przy kościele, przy wyjściu na tzw. Szlak Waloński. W środkową część Gór Izerskich dotrzemy malowniczą DW nr 404 Szklarska Poręba – Świeradów-Zdrój (parkingi na Rozdrożu Izerskim i przy Zakręcie Śmierci – płatny). Bez problemu miejsce postojowe znajdziemy w samym Świeradowie-Zdroju (duże parkingi są przy stacji dolnej kolei gondolowej). Grzbiet Kamienicki oplata z kolei sieć dróg lokalnych o różnej jakości (zaparkować można np. w Górzyńcu przy pętli autobusu miejskiego, w Kopańcu na Koziej Szyi). Po stronie czeskiej płatne parkingi są w Jizerce i na Smedavie, bezpłatny można znaleźć w Hejnicach i Nowym Mieście pod Smrekiem. Uaktualnienie: 09.2018.


Góry Izerskie – widok z zamku Gryf w Proszówce

Góry Kaczawskie

Najniższe bodaj pasmo polskich Sudetów, którego kamieniołomy są miejscem tradycyjnej peregrynacji poszukiwaczy minerałów, wraz z pogórzem tworzące bardzo urozmaicony i interesujący rejon. Najciekawsze miejsca skupiają się wokół trzech osi rzecznych rozgraniczających południkowo góry – Bobru z Jelenią Górą, ciągiem jezior zaporowych, Wleniem i Lwówkiem Śląskim, Kaczawy – z Wojcieszowem, Świerzawą i Złotoryją oraz Nysy Szalonej – z Bolkowem i Jaworem. Napotkamy tu zamki Bolków, Świny, Niesytno, Lipa i Grodziec, wieże rycerskie w Sędziszowej i Siedlęcinie, stare kościoły w Świerzawie, Lubiechowej, Lwówku i Złotoryi, no i oczywiście jaworski kościół pokoju. Wąwozy w Lipie i Myśliborzu, oraz, last but not least, neki wygasłych wulkanów Ostrzycy Proboszczowskiej, Wilczej Góry, Rataja, Czartowskiej Skały, a także wapienne pokłady Połomu i Miłka z ciągle czekającymi na eksplorację jaskiniami. Punktów widokowych spotkamy tu trochę – skały na Okolu, Łysa Góra czy grzbiet Kobylej posiadają te wadę że widok na Karkonosze szybko prześwietlony jest słońcem, lepiej położona jest Różanka na skraju pasemka Gór Ołowianych.

warto odwiedzić:

* zamki Bolków i Grodziec oraz ruiny we Wleniu,

* kościoły z polichromiami w Świerzawie i Lubiechowej,

* wieżę rycerską w Siedlęcinie,

* Lwówek Śląski z zabytkowym centrum i podmiejskimi skałami,

* zabytkowe centrum Złotoryi,

* bazaltowe neki Ostrzycy, Czartowskiej Skały i Wilczej Góry,

* położoną na malowniczym wzniesieniu wieś Radzimowice,

* punkty widokowe na Okolu i Różance,

* Borowy Jar z Jeziorem Modrym.

Dojazd: Przez główne przełęcze Gór Kaczawskich – Mysłowską, Radomierską i Widok (właściwie ponad tą przełęczą) prowadzą główne drogi – DK nr 3 Bolków – Kaczorów – Jelenia Góra oraz droga wojewódzka Jelenia Góra – Świerzawa. Oprócz tego doliną Kaczawy przecinającą pasmo na dwie części prowadzi droga Marciszów – Kaczorów – Wojcieszów – Świerzawa. Drogi lokalne np. Bolków – Płonina – Kaczorów, Pastewnik – Domanów są często fatalnej jakości, lepiej jest np. na dawnej drodze wojewódzkiej Jelenia Góra – Siedlęcin – Wleń na zachodnich obrzeżach pasma. Przykładowe parkingi: Przeł. Radomierska (bezpłatny), zapora pilchowicka (płatny), Siedlęcin – wieża (bezpłatny dla odwiedzających wieżę rycerską), Łysa Góra (w sezonie zimowym płatny, poza sezonem – bezpłatny), rozdroże pod Okolem (bezpłatny, leśny).

Droga do Podgórek z Okola, w tle Maślak

Góry Kamienne

Jedno z bardziej rozległych i rozczłonkowanych pasm sudeckich – na zachodzie stanowi Góry Krucze z malowniczą doliną Raby ponad Lubawką. Za Krzeszowem przechodzi w Czarny Las, którego krajobrazowym akcentem jest dawny kamieniołom nad Borównem, i masyw Lesistej, w którym przyjemnym miejscem jest widokowy grzbiet Wysokiej, a następnie w pełne stromych stożków i wyschniętych dolin Góry Suche. Znaleźć tu można wymagające trasy turystyczne o dużych wysokościach względnych, z drugiej strony w samo centrum Gór Suchych, na Przełęcz Trzech Dolin można wjechać samochodem, zaś na Dzikowiec Wielki – wyciągiem krzesełkowym. Najlepszym punktem widokowym w okolicy jest jednak Ruprechcicki Szpiczak i czeska widokowa wieża ustawiona na jego wierzchołku. Odwiedzenia godne są również drewniane kościółki w Grzmiącej i Rybnicy Leśnej, podupadłe śląskie Davos – Sokołowsko, a także zapomniane ruiny Radosna i Rogowca w skalistym otoczeniu Czerwonych Skałek i Skalnej Bramy.

warto odwiedzić:

* punkty widokowe na Szpiczaku i Kostrzynie oraz nad dawnym kamieniołomem w Borównie,

* sanktuarium maryjne w Krzeszowie,

* drewniany kościółek w Rybnicy Leśnej,

* porfirowe urwisko Kruczej Skały,

* skalistą grań Jańskiego Wierchu,

* zalany dawny kamieniołom nad Głuszycą

Dojazd: Góry Kamienne mają charakter rozczłonkowanego pasma – dolinami rzecznymi biegną drogi, niestety różnej jakości. Na pewno można liczy na główne trasy: Lubawka – Kamienna Góra, Kamienna Góra – Wałbrzych, Wałbrzych – Mieroszów. Na bocznych drogach jest różnie – nieprzejezdna w zasadzie jest droga Lubawka – Krzeszów, dziury i koleiny są niemal na całym ciągu trasy Chełmsko Śląskie – Okrzeszyn, podobnie na drodze Głuszyca – Unisław Śl., lepiej jest na drogach: Lubawka – Chełmsko Śl. – Mieroszów, Krzeszów – Mieroszów i dojeździe od siodła nad Wałbrzychem Podgórzem do Andrzejówki. Przykładowe parkingi: Przeł. Lubawska (granica państwa – bezpłatny), Chełmsko Śl. – rynek (bezpłatny), Krzeszów (bezpłatny), Przeł. Trzech Dolin (częściowo płatny), Głuszyca Górna (bezpłatny).

Kamieniołom na Kamykach

Góry Opawskie

Mały skrawek górski okolic Nysy i Głuchołaz z charakterystyczną Biskupią Kopą oraz cichą doliną Bystrego Potoku poniżej. W dolinie ślady działalności górniczej, jeszcze ich więcej – po czeskiej, choć wciąż śląskiej stronie, w okolicy Zlatych Hor i najwyższego w paśmie Poprzecznego Wierchu, zaledwie kilka kilometrów od polskiej granicy. Obecnie pasmo, po polskiej stronie, boryka się z klęską przyrodniczą i masową wycinką drzew.

warto odwiedzić:

* punkt widokowy na Biskupiej Kopie

Dojazd: Polską część Gór Opawskich obsługuje droga lokalna Konradów – Pokrzywna, czeską przecina gęsta sieć dróg: Zlate Hory – Janov (wyjście w masyw Biskupiej Kopy), Zlate Hory – Vrbno pod Pradziadem (wyjścia w masyw Pricznego Wierchu), Zlate Hory – Jesenik (koło tzw. Zlatorudnych Młynów). Przykładowe bezpłatne parkingi: Pokrzywna (dolina Bystrego Potoku), Zlate Hory (przy dolnej stacji wyciągu na Zamkową Górę), Pomocne (przy sanktuarium). Uaktualnienie: 09.2011.

Biskupia Kopa z trawersu Pricznego vrchu

Góry Orlickie / Orlicke hory

Po stronie polskiej to właściwie sudeckie para-Zakopane – Zieleniec z narciarskimi stokami coraz bardziej niszczącymi zbocza masywu Orlicy (po drugiej stronie, tuż za granicą kontrastuje z tym rezerwat Bukaczka)  i kawałek grzbietu od Serlicha do Orlicy. Jest jeszcze jednak malownicza, graniczna na sporym odcinku dolina Dzikiej Orlicy – kłodzki odpowiednik doliny Izery, z zagubionymi w niej, położonymi pośród gór wsiami, np. Lasówką czy Niemojowem, jest położona na skraju Wzgórz Lewińskich zapomniana Pańska Góra. Po stronie czeskiej pozostaje najwyższy szczyt Sudetów Środkowych – Velka Destna z wieżą widokową, malowniczy, porośnięty kosówką grzbiet z urokliwą Kunsztacką kaplicą oraz szereg umocnień czechosłowackiej “linii Maginota”, z niedaleką Twierdzą Dobroszow (piękne widoki na Karkonosze), a także przełom Dzikiej Orlicy oraz Metuji pod Nachodem, tuż za polską granicą. Ważnym atutem krajobrazowym tychże gór jest to że, patrząc od południa i zachodu są dość wybitne, co daje sposobność podziwiania dalekich panoram. W planach jest jeszcze budowa wieży widokowej na Orlicy – teoretycznie najlepszym punkcie widokowym tych gór.

warto odwiedzić:

* przełom Dzikiej Orlicy pod Bartoszowicami oraz Metuji i Oleszenki nad Nowym Miastem,

* widokowe łąki nad Dobroszowem z linią dawnych umocnień,

* dolinę Dzikiej Orlicy z malowniczymi łąkami i rozłożonymi po obu stronach granicy wsiami,

* wieże widokowe na Wielkiej Desztnej i Orlicy oraz punkt widokowy przy Masarykowej chacie.

Dojazd: Podstawą komunikacji jest czeska droga nr 311 z Mladkova (drogą nr 312 przedłużona do okolic Przeł. Międzyleskiej nad Kralikami) przez Bartoszowice, Orlicke Zahori  do Destnego w Orlickich horach (przedłużenie drogą nr 310 do Oleśnic w Orlickych horach, która zresztą oplata pasmo od zachodu z łącznikiem do drogi nr 311: Rokytnice – Bartoszowice), a także droga po polskiej stronie doliny Dzikiej Orlicy: Niemojów – Mostowice – Lasówka – Zieleniec – Przeł. Polskie Wrota (na tym odcinku dobry asfalt). Oprócz tego do Zieleńca dojedziemy latem obecnie w obie strony tzw. drogą dolną z Dusznik-Zdroju wzdłuż doliny Bystrzycy Dusznickiej. Granicę autem można przekroczyć w Mostowicach (lepiej) i Niemojowie. Przykładowe parkingi bezpłatne: w Niemojowie (przy granicy), w Orlickym Zahori (w centrum wsi przy poczcie), w Zieleńcu (latem), na siodle pod Serlichem, na wsch. zboczu Wlk. Destnej, przy Zemskiej branie (malutki, zwykle wypełniony).

Góry Orlickie z łąk nad Dobroszowem

Góry Sowie i Wzgórza Włodzickie

Płasko, płasko, płasko – na grzbiet można wjechać w co najmniej czterech, pięciu miejscach. Należy jednak podejść do tego pasma z szacunkiem nie tylko z uwagi na prekambryjski wiek tworzących je skał. Wystarczy bowiem spojrzeć na Góry Sowie od strony Wrocławia, czy ze Ślęży, czy z Dzierżoniowskiej Kotliny by ujrzeć potężny wał wyrastający z sudeckiego uskoku brzeżnego nawet na ponad 700 metrów, zamykający horyzont i zatrzymujący chmury. A mimo, że lasów w Górach Sowich jest dostatek, zadbano by na najwyższych kulminacjach umieścić wieże widokowe. Oprócz Wielkiej Sowy i Kalenicy, a także leśnych ostępów, w których napotkać można muflona, odwiedzenia wymagają dawne budowle militarne – zespół twierdzy srebrnogórskiej oraz sztolnie kompleksu Riese w masywie Włodarza.

warto odwiedzić:

* Twierdzę Srebrnogórską wraz z dwoma wiaduktami kolei srebrnogórskiej,

* wieże widokowe na Wielkiej Sowie, Kalenicy i Górze Wszystkich Świętych,

* sztolnie kompleksu Riese: Włodarz, Osówka, Rzeczka,

 

Dojazd: Jesteśmy zdani na wojewódzkie i lokalne drogi przecinające (liczne zakręty) główne przełęcze pasma, na których zlokalizowano parkingi: Głuszyca – Jugowice – Walim – Pieszyce (Przeł. Walimska – parking okresowo płatny), Pieszyce – Kamionki – Sokolec – Ludwikowice Kłodzkie (Przeł. Jugowska – parking okresowo płatny lub… bezpłatne pobocze, asfalt dobry tylko do Przeł. Jugowskiej), Sokolec – Przeł. Sokola – Rzeczka – Walim (asfalt dobry, parkingi: mały bezpłatny na górze Sokolca, przy łuku szosy, płatny na Przeł. Sokolej, okresowo płatne (zimą) w Rzeczce tuż pod przełęczą), Nowa Ruda – Wolibórz – Jodłownik – Bielawa (Przeł. Woliborska – mały bezpłatny parking, asfalt miejscami naprawiony), Ząbkowice Śl. – Srebrna Góra – Wolibórz (Przeł. Srebrna – parking płatny). Oprócz tego auto można zostawić na licznych bezpłatnych parkingach u podnóża gór (np. w Srebrnej Górze, górnej Bielawie, Kamionkach). Bezpłatny parking jest także przy wejściu do kompleksu sztolni Rzeczka, płatne przy wejściu do Osówki i Włodarza (do tego ostatniego dojazd autem jest zresztą kiepski).

Wielka Sowa znad Glinna

Góry Stołowe

Obok Karkonoszy, najbardziej chyba popularne pasmo Sudetów, w większej części – której nie można pominąć, poza granicami Polski. Obok obleganych labiryntów Szczelińca Wielkiego, Błędnych Skał, zaś po stronie czeskiej – Skalnych Miast, można tu jednak znaleźć wiele mniej tłocznych, a malowniczych zakątków – Białe Skały, Skały Puchacza, Radkowskie Skały, Skalne Grzyby, Bożanowski Szczyt, Kowalski Jar czy Jiraskove Skały. Nie można również zapomnieć o tym, że Góry Stołowe kończą się ponownie w Polsce, aż w okolicach KrzeszowaGorzeszowskimi Skałami. U stóp stołowych płaskowyżów znajdziemy wiele cennych historycznych pamiątek – wspomniane opactwo krzeszowskie, domki tkaczy w Chełmsku Śląskim,  klasztor broumovski, sanktuarium wambierzyckie, skansen w Pstrążnej czy wreszcie kłodzkie uzdrowiska.

Warto odwiedzić:

a) strona polska (pd.):

– Szczeliniec Wielki i Błędne Skały,

– rejon Przeł. Lisiej z Łężyckimi Skałkami, Białymi Skałami i skalnymi formacjami Narożnika oraz Kopy Śmierci,

– Skalne Grzyby i Radkowskie Skały,

– skałki w masywie Szczytnika,

– uzdrowiska w Kudowie-Zdroju i Dusznikach-Zdroju,

– małą “Jerozolimę” w Wambierzycach,

b) strona czeska:

– Korunę i Bożanowski Szpiczak oraz Wielką Kopę,

– skalne wąwozy rejonu Hvezdy,

– stołową górę Ostasz,

– Jiraszkowe Skały,

– Teplickie i Adrszpaskie Skały,

– punkt widokowy na Krzyżowym Wierchu i zamku Adrszpach,

– miasto Broumow z barokowym klasztorem,

c) Zawory:

– sanktuarium w Krzeszowie,

– domki tkaczy w Chełmsku Śl.,

– Gorzeszowskie Skałki, Diabelską Maczugę i Czartowskie Skały,

Szlak w rejonie Skalnych Grzybów

Dojazd (uaktualnienie: 08/2014):

– część południowa – oprócz drogi krajowej nr 8 okrążającej pd. podnóża pasma podstawową arterią jest tzw. Droga Stu Zakrętów: Ścinawka Średnia – Radków – Karłów – Kudowa-Zdrój. Droga jest po remoncie i asfalt jest w zasadzie O.K., czego nie można powiedzieć o drogach dojazdowych z Nowej Rudy czy Kłodzka (ostrożność trzeba zachować zwłaszcza na krzyżówce w Ścinawce Średniej, gdzie przedziwnie ustawione jest pierwszeństwo ruchu). Podobnie po remoncie jest droga Polanica-Zdrój – Wambierzyce – Ratno Dolne, łącząca się z opisaną wyżej szosą Ścinawka – Kudowa-Zdrój. Poza tym czekają na nas wyboiste i dziurawe drogi lokalne: Duszniki-Zdrój – Łężyce – Przeł. Lisia, Karłów – Pasterka, Szczytna – Łężyce i Szczytna – Batorów – Wolany. Parkingi na terenie PN Gór Stołowych zostały ostatnio powiększone – pojazdy zaparkujemy przy drodze Stu Zakrętów: poniżej Błędnych Skał (płatny), na Przeł Lisiej (dwa małe parkingi), w Karłowie (parking udostępnia restauracja na skraju wsi), przy Burzowej Łące (mały), przy zakręcie drogi w dolinie Pośny (mały), przy zalewie w Radkowie (płatny). Oprócz tego małe parkingi bezpłatne są m.in. przy skansenie w Pstrążnej, przy kościele w Pasterce, pod Szczelińcem przy drodze do Pasterki, w Batorówku.

– część czeska – komunikację zapewniają szosy: Police n. Metują – Pekov – Broumov, Pekov – Teplice – Adrszpach, Mezimesti – Broumov – Tłumaczów oraz Teplice – Mezimesti i parę innyc lokalnych. Płatne parkingi są w Adrszpachu i Teplicach przy wyjściach w skały, na bezpłatne możemy liczyć pod Ostaszem, na Hveździe (mały), w Hlavnovie, Slavnym oraz na Hońskim siodle (mały).

– Zawory – podstawowy problem to dziurawe i pełne kolein lokalne drogi (może poza wąską, ale w miarę nową drogą Chełmsko Śl. – Łączna). Zaparkować bez problemu można w m.in. Krzeszowie (część parkingów jest płatna), Okrzeszynie, Łącznej i Chełmsku, a także Gorzeszowskich Skałkach (dojazd drogą gruntową od Chełmska Śl. albo od Gorzeszowa – krótszy, więc lepszy).

Góry Stołowe – okolice Radkowskich Skał

Góry Wałbrzyskie i Pogórze

Pasmo silnie rozczłonkowane, tworzące odrębne wyspy Trójgarbu, Chełmca, wreszcie zwarty grzbiet Gór Czarnych. Widoczne doskonale z głębi Niziny Śląskiej otacza miasto Wałbrzych z przylegającymi miejscowościami. Znane ze stromych podjeść północnym stokiem Chełmca czy od południa na Rybnicki Grzbiet, od strony Rybnicy Leśnej czy Boguszowa-Gorców ujawnia łagodniejsze oblicze z rozległymi łąkami widokowymi na Góry Kamienne. Forpoczty Gór Wałbrzyskich znaczą ruiny Grodna i Cisów oraz książańska rezydencja. Znajdziemy tu także najwyżej położony w Sudetach boguszowski rynek, a także urokliwe uzdrowisko Szczawno-Zdrój. Dzięki nowej wieży na Trójgarbie, pod którym występują ładne wąwozy i odsłonięcia skalne, możemy podziwiać rozległe panoramy Sudetów i Niziny Śląskiej. Niedoceniany jest masyw Krąglaka i Łysicy we wschodniej części, na którego zboczach rozłożyły się rozległe, widokowe łąki.

warto odwiedzić:

* wieżę widokową na Trójgarbie,

* zamek Książ i wąwóz Pełcznicy,

* park zdrojowy w Szczawnie-Zdroju,

* ruiny zamku Grodno i Jezioro Bystrzyckie

Dojazd: Gęsta sieć dróg oplata pasmo, niestety jazda po nich do przyjemności nie należy. Odnowiona jest w znacznej części droga Szczawno Zdrój – Lubomin – Czarny Bór (nr 376) pozwalająca na dotarcie w masyw Trójgarbu i Chełmca. Dobrze jeździ się także na odcinku Wałbrzych – Głuszyca (nr 381). Reszta, to jest przejazd przez Wałbrzych, droga Świdnica – Wałbrzych, Głuszyca – Rybnica Leśna, Wałbrzych – Unisław Śl., Wałbrzych – Boguszów Gorce czy Kamienna Góra – Gostków – Chwaliszów to wariacje na koleiny, podłużne i poprzeczne uskoki. Zaparkować bez problemu w co najmniej kilku miejscach można w Szczawnie-Zdroju i Boguszowie Gorcach (wyjście w masyw Chełmca). Pozostałe przykładowe parkingi: w Zagórzu Śl. u stóp Grodna, zamek Książ (płatny, za darmo można stanąć np. w Świebodzicach przy krzyżówce dróg do Wałbrzycha i Pełcznicy).

Góry Wałbrzyskie – widok z łąk nad Borównem

Góry Złote

Długi grzbiet od wschodu flankujący ziemię kłodzką, oprócz widokowych punktów na Kowadle, Smreku, Trojaku i Borówkowej, lądeckiego uzdrowiska, złotostockich sztolni i biskupiego zamku w czeskim Javorniku, przyciąga malowniczymi grupami skalnymi okolic Lądka Zdroju oraz drugą co do wielkości w Sudetach jaskinią – Radochowską. Wymarłe wsie na wysokościach – Karpno i Wrzosówka, trzymające się jeszcze, schowane w głębokich dolinach Orłowiec i Wójtówka, przyciągają ciszą i spokojem. A jest jeszcze święta góra pogan – Jawornik Wielki, jest dziki zbieg trzech dawnych granic – Śląska, Czech i Moraw ponad Bielicami.

warto odwiedzić:

* dawne sztolnie w Złotym Stoku,

* wieżę widokową na Borówkowej,

* Jaskinię na Pomezi,

* Stołowe Skały i skały na Trojaku,

* uzdrowisko w Lądku-Zdroju

Dojazd: Południową część pasma obsługuje lokalna droga Stronie Śląskie – Bielice. Północną, oprócz szosy Kłodzko – Złoty Stok, wyrypiasta od lat droga wojewódzka Lądek-Zdrój – Złoty Stok, kręta, o dużej różnicy poziomu, co sprawia że do Lądka-Zdroju przyjemniej jechać przez Paczków, Javornik i Przełęcz Lądecką. W Lądku-Zdroju i Złotym Stoku znajdziemy bez problemu miejsce do parkowania. Przykładowe parkingi poza miejscowościami: na przełęczy pod Jawornikiem Wlk., na Przełęczy Lądeckiej, na Przełęczy Kłodzkiej.


Południowa część Gór Złotych – widok spod Kowadła na Smrek

Karkonosze

Góry Olbrzymie, królestwo Ducha Gór. Z piramidą Śnieżki wyrastającą z płaskiej wierzchowiny, polodowcowymi oczami Wielkiego i Małego Stawu, urwiskami Śnieżnych i innych kotłów, granitowymi skałami rozsianymi tu i ówdzie, bystrymi kaskadami źródliskowych potoków Łaby, Kamieńczyka, Szklarki, Podgórnej, Mumlawy i Myi. Dla wygodnych korzystających z wjazdu na Przełęcz Okraj, Przełęcz Karkonoską i Karkonosz (od czeskiej strony) oraz sznurków wyciągów na Kopę, Szrenicę, a nawet Śnieżkę. I dla szukających między Borowicami a Michałowicami spokoju i odpoczynku od ludnych kurortów. Bo panoramy z odkrytego grzbietu czy malowniczych hal Złotówki, Starej Polany, pod Łabskim Szczytem są przecież dla wszystkich.

warto odwiedzić:

* Śnieżne Kotły,

* Śnieżne Kotły,

* Mały i Wielki Staw,

* Kotelne Jamy,

* wodospady: Kamieńczyka, Szklarki, Podgórnej – po stronie polskiej, Łaby, Panczawy i Mumlawy – po stronie czeskiej,

* łąki górskie: Białą, Łabską i na Klinowych budach,

* Kozie Grzbiety,

* łąki górskie Małej Upy,

* łąki górskie Rychorów,

* ruiny zamku Chojnik,

* uzdrowisko w Cieplicach,

* grupy skalne: Pielgrzymy, Słonecznik, Borówczane Skały, Ptasie Skały, Trzy Świnki, Śląskie Kamienie, Wiaterna,

* dolinę Białej Łaby powyżej Szpindlerowego Młyna,

* Olbrzymi Dół oraz Kocioł Łomniczki pod Śnieżką,

* skalne miasteczko na Witoszy


Karkonosze znad stawów w Bukowcu

Dojazd: Po stronie polskiej pn. kraniec Karkonoszy obiega DK nr 3: Jelenia Góra – Szklarska Poręba – Przeł. Szklarska, drugim ciągiem komunikacyjnym, biegnącym tuż u ich podnóża jest droga Piechowice – Sobieszów – Sosnówka – Miłków – Kowary, łącząca się z drogą Jelenia Góra – Kowary – Przeł. Kowarska (z rozwidleniem na tej przełęczy na Kamienną Górę, Lubawkę i Przeł. Okraj), oprócz tego mamy drogi lokalne: Piechowice – Michałowice – Jagniątków – Sobieszów – Cieplice – Jelenia Góra, Cieplice – Podgórzyn – Przesieka, Podgórzyn – Borowice – Sosnówka Grn., Borowice – szlak niebieski nad Przesieką (tzw. Droga Sudecka) Jelenia Góra – Staniszów – Sosnówka  – Karpacz, Jelenia Góra – Karpacz, Karpacz – Ścięgny – Kowary. Na powyższych drogach lokalnych należy liczyć się z niezbyt dobrą jakością nawierzchni. Parkingi w Karpaczu są płatne (choć ostatnio 2013 – zrobiono bezpłatnym parking pod Kopą), w Szklarskiej Porębie – bezpłatne (tymczasem) są miejsca postojowe na poboczu ulicy prowadzącej do wyciągu, co powoduje że szybko się zapełniają, a także np. przy wodospadzie Szklarki oraz przystanku dworcowym. W Jagniątkowie można zostawić samochód za darmo przy tzw. Domu Hauptmanna, a także przy Kotliskach, w Przesiece – przy dawnym zajeździe “Pod lipami”, w Borowicach przy przystanku na Drodze Sudeckiej oraz cmentarzu na Mostowejj, bezpłatne parkingi są m.in. na Przeł. Kowarskiej i Przeł. pod Sulicą (ok. 1 km poniżej Okraju), płatne na Przeł. Okraj (po obu stronach granicy). Po stronie czeskiej dojazd zapewnia południowo-karkonoska “obwodnica”: Przeł. Szklarska – Harrachov – Jablonec – Jilemnice – Vrchlabi – Svoboda n/Upą – Trutnov z bocznymi drogami Przeł. Okraj – Swoboda n/Upą, Swoboda n/Upą – Janske Lazne – Czerny dul, Vrchlabi – Szpindlerowy Młyn, Horni Marszov – Pec pod Śnieżką, Rokytnice n/Izerą – Horni Miseczki, Trutnov – Zacler – Kralovec (Przeł. Lubawska). Parkingi w miejscowościach są zazwyczaj płatne (automat biletowy albo pobór w budce, ceny wahają się od 60 Kc do 150 Kc za dzień: Janske Lazne/Szpindlerowy Młyn). Stan: 10.2014


Ścieżka zboczami Stohu, w tle stoki Łącznej i Źródlanej Góry

Masyw Ślęży

Najwyższy pagór Przedgórza Sudeckiego – Ślęża wyrasta na ponad 500 metrów z okolicznych równin, przyciągając od lat mieszkańców pobliskiego Wrocławia. Poza licznymi szlakami turystycznymi znajdziemy równie liczne, mniej uczęszczane nieznakowane ścieżki. Stosunkowo pusto jest w pozostałych częściach masywu – poza Ślężą, w bocznych odnogach grupy Raduni czy na Wzgórzach Kiełczyńskich ze Szczytną. Oprócz głównego wierzchołka masywu na panoramy możemy liczyć właśnie z granic lasu na południowych stokach wymienionych bocznych grzbietów oraz rozległych wylesień jakie pojawiły się w ostatnich latach, m.in. na pd. wsch. stoku Raduni czy w rejonie Wiszącej Skały na Ślęży. Miejscowości na obrzeżu masywu z Sobótką, Świdnicą czy Starym Zamkiem mają ciekawe dzieje. Unosi się nad nimi duch dziwnych rzeźb z prehistorycznych czasów, półlegendarnego magnata Piotra Włosta i beneficjentów jego fundacji – kanoników regularnych, którym towarzyszyła pracownia uśmiechniętych tajemniczo lwów. Dużo ciekawsza to przeszłość niż ta bliższa z pomnikami pruskiej buty, która kazała stawiać wieżyce Bismarckowi czy nazywać niewinne skały imionami marszałków.

Masyw Ślęży z Jańskiej Góry

warto odwiedzić:

* Ślężę z jej grupami skalnymi – Skalnym, Olbrzymkami i Skałami Władysława,

* punkty widokowe na Szczytnej pn. i na pd. wsch. stokach Raduni,

Dojazd: sieć dróg oplata cały Masyw – z komunikacją nie ma więc kłopotu; przykładowe miejsca parkingowe: Przeł. Tąpadła (bezpłatny, w weekendy szybko się zapełnia), Kiełczyn (bezpłatne – przy krzyżówce w centrum), Sulistrowiczki (przy kościele: bezpłatne, w weekendy szybko się zapełnia), Sobótka (przy drodze na Przeł. pod Wieżycą – płatne, przy cmentarzu oraz stadionie – bezpłatne).

Skały Władysława na Ślęży

Masyw Śnieżnika

Potężny masyw górski od południowego-wschodu wieńczący ziemię kłodzką. Stanowiący doskonały punkt widokowy Śnieżnik to sam w sobie pierwszorzędny cel wycieczki. U jego podnóży znajdziemy największą w Sudetach i najładniejszą w Polsce Jaskinię Niedźwiedzią oraz rozłożone w dolinie Międzygórze z wodospadem Wilczki. Warty polecenia jest mało uczęszczany szlak grzbietowy między Śnieżnikiem a Jodłowem, zwłaszcza z uwagi na nowo postawioną wieżę widokową na Trójmorskim Wierchu. W środkowej części pasma przeciętej szosą z Bystrzycy Kłodzkiej przez Przełęcz Puchaczówkę działa ośrodek narciarski w Siennej z wyciągiem na Czarną Górę (kolejny punkt widokowy). Z zabytków sztuki sakralnej uwagę przykuwa stojący wśród pól okazały kościół w Nowej Wsi oraz sanktuarium Maria Śnieżna na Iglicznej. Niedocenianą, choć malowniczą częścią Masywu Śnieżnika są położone na północ od Przełęczy Puchaczówka Krowiarki przypominające nieco Bieszczady okolic pasma Łopiennika z zaginionymi wsiami Marcinkowem i Rogóżką, kamieniołomem wapienia pod Wapniskiem, wywierzyskiem w Romanowie oraz wspaniałą, dookolną panoramą ze Skowroniej Góry.

Masyw Śnieżnika – widok od pn. zach.

warto odwiedzić:

* Śnieżnik,

* gołoborza na Trójmorskim Wierchu,

* Międzygórze z Wodospadem Wilczki, Śnieżną Polaną i Jaworkiem Górnym,

* Jaskinię Niedźwiedzią,

* punkty widokowe na Czarnej Górze i Skowroniej Górze,

* sanktuarium Maria Śnieżna.

Dojazd: Obok świeżo wyremontowanych dróg Kłodzko – Międzylesie i Bystrzyca Kłodzka – Przeł. Puchaczówka – Stronie Śląskie, do dyspozycji mamy prowadzącą doliną Białej Lądeckiej szosę Żelazno – Lądek-Zdrój – Stronie Śląskie. Poza tym dość wąskie drogi lokalne, głównie słabej jakości – ze Stronia Śl. do Bielic i ze Stronia Śl. do Bolesławowa z rozgałęzieniem w Starej Morawie na Kletno i dalej do Siennej, na odcinku od Kletna droga bardzo wąska i spadzista, z Bystrzycy Kłodzkiej przez Stary Waliszów do Trzebieszowic, z Pławnicy do Marianówki, z Wilkanowa i Domaszkowa do Międzygórza, a także plątaninę dróg łączących miejscowości w trójkącie Wilkanów – Domaszków – Międzylesie. Przykładowe bezpłatne parkingi przy wyjściu na szlaki – na Przeł. Puchaczówka (dwa), w Międzygórzu przy wyjściu szlaku czerwonego na Śnieżnik.

Krowiarki – na Skowroniej Górze

Rudawy Janowickie

Choć dawne ośrodki górnicze w Kowarach i Miedziance są już zapomniane, do dziś słychać w tutejszych skałach stukanie młoteczków. Bo północno-zachodnia część Rudaw – Góry Sokole to matecznik polskiego alpinizmu, a skały ciągną się przez całą długość pasma – Fajkę, Starościńskie Skały, dolinę Janówki aż po najwyższy Skalnik. Dokładając do tego piękne panoramy z udostępnionych szczytów skał, malownicze łąki karpnickie i rędzińskie, kolorową toń jeziorek w masywie Wielkiej Kopy, pałace w Bukowcu, Karpnikach, Łomnicy, Wojanowie, Bobrowie i Janowicach Wielkich, świetnie wkomponowane w otoczenie ruiny zamku Bolczów, wreszcie leżący u stóp Karkonoszy zalew w Bukówce z niezatapialnym cyplem Zadziernej, otrzymujemy jedno z najbardziej atrakcyjnych pasm sudeckich.

warto odwiedzić:

* grupy skalne Doliny Janówki, Sokolich Gór, rejonu Starościńskich Skał i Skalnika,

* ruiny zamku Bolczów,

* Kolorowe Jeziorka,

* park miniatur w Kowarach,

* zespół parkowy w Bukowcu

Dojazd: Oprócz drogi wojewódzkiej nr 367 Jelenia Góra – Kowary – Kamienna Góra, która okala Rudawy Janowickie od zachodu i południa oraz drogi Lubawka – Kamienna Góra – Marciszów (DK nr 5), która okrąża je (a właściwie tzw. Góry Lisie) od wschodu, mamy do dyspozycji jedynie drogi lokalne – bez problemu przejedziemy autem drogą z Janowic Wielkich do Kostrzycy oraz z Karpnik do Kowar przez Gruszków, choć są dość wąskie. Problem będzie natomiast z zaparkowaniem w Trzcińsku, Janowicach Wlk. i Karpnikach, bo wsie te mają wąskie uliczki z niewielką ilością możliwych miejsc postojowych. Przykładowe parkingi: Przełęcz pod Średnicą (bezpłatny), Przeł. Karpnicka (płatny, parę miejsc bezpłatnych na poboczu), Kolorowe Jeziorka (płatny).

Na Świniej Górze

Wysoki Jesionik

Najwyższe pasmo Sudetów Wschodnich, choć częściowo znajduje się na historycznym Śląsku, w całości położone jest w Czechach. Znajdziemy tu malownicze doliny rzeczne np. Białej Opawy, Skalnego Potoku, Dziki Dół, dolinę Hucziwej Desznej, itp.,  widokowe wzniesienia zdobione licznymi skałkami takimi jak Olbrzymie Skały, Vozka, Sokole Skały, Żarowe Skały, Stracone Kamienie, itp., na których pojawiają się kozice, a także polodowcowe kotły i rozległe łąki grzbietowe Pradziada, Wysokich Hal czy Trójgóry – na tej ostatniej napotkamy nawet zbiornik elektrowni wodnej. U stóp gór rozłożyły się malownicze wsie i miasteczka – uzdrowiska w Karlowej Studzience i Jesioniku oraz historyczne osady w Wielkich Łosinach i Brannej, część z nich jak Rejviz wspięła się aż na płaskowyż gór. Obok tłumnie obleganego latem i zimą rejonu Owczarnej i Pradziada, znajdziemy tu ustronne, dzikie przestrzenie takie jak masyw Orlika i Niedźwiedziego Wierchu.

warto odwiedzić:

* Pradziad,

* Dolinę Białej Opawy i uzdrowisko w Karlovej Studance,

* łąki górskie Wysokich Hal,

* zbiornik górny elektrowni Dlouhe Strane,

* grupy skalne na Vozce, Sokole, Żarowym Wierchu, Olbrzymie Skały, Stracone Kamienie,

* dawne miejsce pątnicze przy Wrzosowej Studzience,

* punkt widokowy na Keprniku,

* Mechowe Jeziorko i osadę Rejviz,

* uzdrowisko w Jeseniku.


Kaplica św. Huberta w Karlowej Studzience