Hejnice

Centralnym punktem rozciągniętego w dolinie Smedy, pod wyniosłymi Górami Izerskimi, miasteczka (liczącego dziś niecałe 3 tysiące mieszkańców), jest bazylika Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Według tradycji jej powstanie zapoczątkowała modlitwa ubogiego mieszkańca okolic, który modlił się o uzdrowienie żony i dzieci. Modlitwa poskutkowała, a, zgodnie z otrzymanym z nieba nakazem, człowiek ów zamówił u rzemieślnika z niedalekiej Żytawy figurę Maryi z Dzieciątkiem Jezus, którą nazwano później Mater Formosa (Piękna Matka). Figurę umieszczono pod trzema lipami na brzegu Smedy. Miejsce stało się celem pielgrzymek, wybudowano na nim w roku 1211 drewnianą kaplicę, a w 2. połowie XIV stulecia kamienny kościół. W roku 1346 biskup miśnieński powołał dla miejsca pątniczego w Hejnicach stałego księdza z pobliskiej Raspenawy, aby sprawował codzienną Spowiedź i Mszę świętą.

Bazylika mniejsza w Hejnicach
Dzikie wino

Z roku 1381 pochodzi pierwsza pisemna wzmianka o istnieniu wsi Hayndorf przy kościele, a zatem wsi leżącej w lesie. Zamieszkiwali ją głównie drwale, wyżej w dolinie Smedy rozciągała się jedynie puszcza. Dopiero w następnych stuleciach doszło do wykarczowania lasów na wschód od Hejnic, gdzie powstała osada Biały Potok. W XV-XVII wieku w okolicach Hejnic eksploatowano rudy żelaza i cyny. Jedna z kopalni nosiła znamienną nazwę “Krasna Mari” (Piękna Maria). Pod koniec XV wieku w samej miejscowości wzniesiono nowy kościół, konsekrowany we wrześniu roku 1498 przez miśnieńskiego biskupa. W roku 1469 papież Paweł II zatwierdził odpusty za nawiedzenie sanktuarium.

Bazylika mniejsza Nawiedzenia NMP w Hejnicach

W 2. połowie XVI wieku sanktuarium zostało zamknięte na polecenie ówczesnych właścicieli tutejszych ziem rodziny von Redern, która nabyła w roku 1558 od cesarza Ferdynanda I. Popierająca protestantyzm rodzina chciała  w ten sposób powstrzymać proceder pielgrzymek do hejnickiego sanktuarium. Właściciele nie reagowali na protesty społeczności katolickiej, która interweniowała nawet u cesarza Rudolfa, korzystając ze wsparcia arcybiskupa praskiego Antonina Medka czy jurysty Jerzego Lobkowicza. Cesarz zgodził się początkowo pomóc, ale wycofał się pod wpływem marszałka swoich wojsk Melchiora von Redern. W roku 1609 Katarzyna von Redern wywiozła nawet łaskami słynącą figurę Matki Bożej na zamek w Libercu, który spłonął na początku maja roku 1615, natomiast rzeźba nie została uszkodzona.

Kaplica św. Antoniego

Pani von Redern odwiozła ją z powrotem do Hejnic, ale nie zgodziła się na otwarcie kościoła. W roku 1618 wybuchła w Czechach rebelia przeciw cesarzowi, popierana, mniej lub bardziej otwarcie, przez europejskie państwa protestanckie. Redernowie zaangażowali się w nie po stronie antyhabsburskiej, wskutek czego, po klęsce pod Białą Górą w roku 1620, ich dobra w Czechach zostały skonfiskowane. Musieli przenieść się do pobliskiego Zawidowa na Łużyce, które należały wówczas do Saksonii. Dobra frydlanckie nabył w roku 1622 znany dowódca cesarski Albrecht Wallenstein (Waldsztajn), którego koniec również był tragiczny. Został zabity za rzekomy udział w spisku przeciwko cesarzowi. W toku wojny trzydziestoletniej, w roku 1634 przez Sudety przewalili się Szwedzi, łupiąc także kościół w Hejnicach.

Bazylika – widok z lewego brzegu Smedy

Lepsze czasy dla sanktuarium nastały dopiero za czasów kolejnych właścicieli Frydlantu – pochodzących z Tyrolu Gallasów, którzy tutejsze ziemie objęli w 1636. Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej Franciszek Ferdynand Gallas postanowił do Hejnic sprowadzić ojców franciszkanów. W 2. połowie XVII wieku przebudowano w stylu barokowym kościół, do którego dostawiono w latach 90-tych tegoż stulecia, barokowy, czteroskrzydłowy budynek klasztorny. Po ukończeniu budowy w roku 1696, w roku 1698 zamieszkała w nim dwunastka zakonników. W zamian za fundację i zapewnienie żywności oraz drzewa na opał, w kościele raz na tydzień odprawiano Mszę za ród Gallasów. Hejnice ponownie stały się miejscem licznych pielgrzymek, a ilość przybywających tu rocznie osób sięgała 80 000. Do sanktuarium wiodły ścieżki pątnicze, przy których stały kapliczki i krzyże. Prowadziły z Raspenawy (obecny szlak niebieski), Liberca (szlak niebieski) i Śląska przez Nowe Miasto pod Smrekiem i Ludwików.

Bazylika mniejsza w Hejnicach
Barokowy portal główny bazyliki hejnickiej

W latach 1722-1729 dokonano gruntownej, barokowej przebudowy kościoła projektu Markusa Antoniusa Canevallego, zmieniając orientację (dotychczasowe prezbiterium stało się częścią transeptu). Nowy kościół został poświęcony w lipcu 1725 roku. Do dziś zachował się w ówczesnej formie, z dwoma okazałymi wieżami wieńczącymi główną fasadę, kopułą i barokowym głównie wyposażeniem. Według franciszkańskich ksiąg, w okresie od roku 1699 do roku 1725 pielgrzymowało do Hejnic łącznie prawie 1,4 miliona pątników. W roku 1757 zmarł ostatni z frydlanckich Gallasów, a Hejnice przejęła rodzina Clam-Gallas, która dzierżyła zamek we Frydlancie do wiosny roku 1945. W maju roku 1761 pożar wyrządził poważne szkody w kościele i klasztorze – spłonęła między innymi miejscowa biblioteka. W 2-giej połowie XVIII wieku, w ramach walki “oświeconych” monarchów z “ciemnotą” i “zabobonem” zakazano publicznych procesji, za wyjątkiem Bożego Ciała, co uderzyło w ruch pątniczy. Państwo Józefa II przejęło również wotywne cenne dary, które znajdowały się w kościele. Z roku 1818 pochodzi następujący opis hejnickiego kościoła: “ukazał nam się smukły, bardzo ładny kościół i tyleż podziwialiśmy jego urok, co dziwiliśmy się głupocie naszego przewodnika, który stwierdził, że zbudowali go jezuici, a napis J. S. M. na malowidłach i chorągwiach — czyli Jesus Salvator Mundi — oznacza Jesuiten hätten sie gemacht”.

Kolumna św. Franciszka przed hejnickim kościołem

Konfiskaty i zniszczenia spowodowały jednak że kościół podupadł. Sanktuarium odrestaurowano dopiero w roku 1900, przy wsparciu hrabiego Clam-Gallasa. W roku 1917 od cesarza Karola I Hejnice otrzymały prawa miejskie. W roku 1936 hejnicki kościół otrzymał godność bazyliki mniejszej. W roku 1950 klasztor zajęła czechosłowacka służba bezpieczeństwa (StB), wyrzucając franciszkanów. Utworzono tu obóz koncentracyjny dla internowanych zakonników i zakonnic z całego kraju, w ramach rozpoczętej w kwietniu tego roku tzw. Akcji K, zmierzającej do wyeliminowania męskich zgromadzeń zakonnych na terenie ówczesnej Czechosłowacji. Akcję K poprzedziło aresztowanie w połowie marca 1950 roku i pokazowy proces opata zakonu norbertanów Augustyna Machalki i przedstawicieli innych zakonów (m.in. franciszkanina, dominikanina, jezuitów i redemptorystów), oskarżanych o spisek przeciw demokracji ludowej na rzecz Watykanu. Proces przeprowadzono w ekspresowym tempie kilku dni. Oskarżonych skazano na wieloletnie więzienie (Machalkę na 25 lat).

Widok spod bazyliki na Orzesznik

Miesiąc wcześniej służba bezpieczeństwa planowała proces proboszcza Josefa Toufara, który jednak zmarł w wyniku tortur, 25 lutego. Toufar został aresztowany w styczniu 1950 roku z powodu tzw. cudu w Cichosti, który miał miejsce niedługo przedtem – 11 grudnia 1949 roku. W obecności około 20 osób, w miejscowym kościele, podczas kazania, kilkakrotnie poruszył się krucyfiks na ołtarzu. Księdzu Toufarowi postawiono zarzut poruszania krzyżem przy pomocy urządzenia technicznego, a aresztowania objęły także m.in. biskupa Franciszka Partla. Z kolei w marcu 1950 władze ogłosiły ustanowienie administratorów, którzy zajęliby się oficjalnie wsparciem finansowym zakonów. Osoby te w rzeczywistości miały rozpoznać sytuację w poszczególnych zakonach przed falą aresztowań. Masowe aresztowania akcji K ruszyły w nocy z 13 na 14 kwietnia 1950 roku.

Bazylika mniejsza w Hejnicach
Figura Matki Bożej z Dzieciątkiem na fasadzie bazyliki

Zamknięto ponad dwieście domów zakonnych, internowano w “klasztorach koncentracyjnych” łącznie 2376 mnichów z 28 zgromadzeń. Zakonników wyrzuconych z klasztorów kierowano do pracy przymusowej przy robotach budowlanych i w kopalniach. Po Akcji K, w Czechosłowacji ruszyła Akcja R wymierzona w zgromadzenia żeńskie. W roku 1955 opróżniony klasztor w Hejnicach  przeznaczono ostatecznie na cele miejscowego budynku „kultury”. Popadał on stopniowo w dewastację. Remont kościoła i klasztoru rozpoczęto dopiero w latach 90-tych XX wieku. Obecnie w dawnym klasztorze mieści się “Międzynarodowy Ośrodek Odnowy Duchowej”.  W 2010 Hejnice dotknęła poważna powódź, której ślady do dziś widać, idąc wzdłuż Smedy.

Wnętrze bazyliki w Hejnicach

Wnętrze bazyliki w Hejnicach

Zabytki. Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny posadowiony na skalistym zboczu, nad Smedą, posiada obecnie rangę bazyliki mniejszej. Nad ołtarzem głównym znajduje się łaskami słynące, opisane wyżej, przedstawienie „Mater Formosa” – pięknej Matki.  Coroczne pielgrzymki do hejnickiego sanktuarium przyciągają ponad 100 tysięcy wiernych. Poza barokowymi elementami wystroju wnętrza, pochodzącymi z XVIII wieku, w środku kościoła zachowały się m.in. gotycki ołtarz z poprzedniego kościoła (z końca XV wieku) oraz, w kaplicy bocznej, gotycki ołtarz darowany przez Albrechta Wallensteina. Freski na kopule są późniejsze i pochodzą z początku XX wieku. Na prowadzącym na teren klasztorny ogrodzeniu znajdują się barokowe rzeźby św. Jakuba della Marca, św. Franciszka, św. Jana Nepomucena i św. Wacława pochodzące z połowy XVIII stulecia. Obok stoi neobarokowa kaplica św. Antoniego, zaś przed kościołem kolumna maryjna z roku 1714.

Sklepienia hejnickiej bazyliki

W Hejnicach znajdziemy  też liczne krzyże i figury także poza terenem kościelnym, łącznie z ładnym, barokowym nepomukiem, z roku 1720 na pobliskim mostku na Smedzie.  Hejnice stanowią dobry punkt wyjściowy w Góry Izerskie – biegną stąd szlaki na Orzesznik i do doliny Wielkiego Sztolpicha (czerwony), na Ołdrzychowską Przełęcz (niebieski), na Tiszinę (czerwony), Kocie Kamienie (niebieski), do doliny Czarnego Potoku (żółty), skąd dojdziemy na Frydlancki Bastion, a także na Grzebienek (zielony), łącząc się z trasami wyższych partii pasma, m.in. na Smerek i w rejon Jizery. Parkingów darmowych w miasteczku znajdziemy kilka – w tym jeden przed samą bazyliką.

Nepomuk na mostku przez Smedę
Nepomuk na rzeczce Smedzie

MAPA

PROPOZYCJE WYCIECZEK

na ORZESZNIK I POŁUDNIOWE KAMIENIE

GALERIA DODATKOWA

Barokowa fasada bazyliki
Ołtarz główny
Ambona
Ołtarze boczne
Prospekt organowy

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *