Miasto (6,9 tys. mieszkańców) na Pogórzu Izerskim nad Kwisą. We średniowieczu istniała tu osada na granicy historycznego Śląska, która za Bolesława Rogatki otrzymała prawa miejskie. Jednak już wcześniej, w 2 połowie XII wieku istniał tu zamek, wzniesiony przypuszczalnie z inicjatywy księcia Bolesława Wysokiego. W połowie XIII wieku powstał w Gryfowie pierwszy drewniany kościół. Na mury miejskie Gryfów musiał czekać do końca tegoż stulecia, do okresu rządów księcia jaworskiego Bolka I, zwanego Surowym. Bolko II w roku 1354 nadał miejscowości szereg przywilejów, w tym prawo organizacji jarmarków. Kolejne, XV-stulecie nie było dla Gryfowa szczęśliwe. W latach 1412-14 miasto dotknęła kolejna już, po czarnej śmierci w połowie XIV wieku zaraza. Zaćmienie słońca w roku 1415 zwiastowało jeszcze gorsze nieszczęście. Były nim wojny husyckie, podczas których zniszczeniu uległa część miejskiej zabudowy, a okolica wyludniła się. To nie był jednak koniec – w roku 1469 miast dotknęła powódź, a trzy lata później pożar.
Mimo powyższych nieszczęść protekcja rodu Schaffgotsch, panów na pobliskim zamku Gryf, pozwoliła na szybkie odrodzenie miasta w XVI stuleciu, kiedy to stało się ono ośrodkiem handlu suknem. Świadectwem szybkiego rozwoju było postawienie w roku 1524 budynku ratusza, a w ciągu 1 połowy XVI wieku także winiarni, młyna i szpitala. Przejście Schaffgotschów na protestantyzm spowodowało jego szybkie rozprzestrzenienie się na obszarze Gryfowa.Lata 1549 i 1550 to klęska mrozu, a potem powodzi, po której przyszła zaraza. Powodzie oraz burze (a z nimi pożary) występowały częstokroć i później, do dziś zresztą trapią Gryfów, położony tuż poza osłoną pasma polskich Sudetów.
Plan Gryfowa w XVIII w. wg F. Wernhera
Trzęsienie ziemi w lutym 1616 roku było zwiastunem kolejnych klęsk – dwa lata później wybuchła wojna trzydziestoletnia, a z nią przyszły epidemie, zniszczenia i grabieże. Najbardziej w historii miasta zaznaczył się tzw. okres szwedzki konfliktu. W maju 1639 r. podjazd szwedzki wtargnął do Gryfowa, ściągnął kontrybucję i złupił miasto, zabierając m.in. wszystkie konie. Szwedzi ponownie pojawili się w Gryfowie we wrześniu 1645 i tym razem, rabując co się da.
Mimo wszystko miasto odradzało się po każdym kataklizmie, stając się ważnym ośrodkiem handlowym. Po wojnach śląskich, które ponownie przyniosły zamęt i zniszczenia, już pod panowaniem Prus, uruchomiono tu w roku 1764 manufakturę adamaszku i tkanin. W roku 1783 wielki pożar spustoszył miejską zabudowę, niszcząc ponad 120 domów i miejscową słodownię oraz browar. W roku 1865 do miasta doprowadzono linię kolejową Zgorzelec – Jelenia Góra, do roku 1885 powstały połączenia kolejowe z Mirskiem i Lwówkiem Śl., a w roku 1909 kolej dotarła do Świeradowa-Zdroju (obecnie te połączenia są nieczynne).
Gryfów w XVIII wieku, wg ryciny F. Wernera
W roku 1929 kolejny pożar zniszczył wieżę ratusza. Mimo burzliwej dosłownie przeszłości miasto zachowało kilka cennych zabytków. Najcenniejszym jest późnogotycki, XV-wieczny kościół św. Jadwigi, który w okresie reformacji był świątynią ewangelicką. Obecny wygląd świątyni pochodzi z okresu po pożarze w roku 1856. Wnętrze zdobią m.in. późnogotycki ołtarz drewniany w formie monstrancji z roku 1606, piaskowcowe, renesansowe epitafium Schaffgotschów, a ściany zewnętrzne barokowe i rokokowe epitafia.
Drugi gryfowski kościół – cmentarny św. Wawrzyńca pochodzi również z XV stulecia i również znajdziemy tu epitafia. Od kościoła św. Jadwigi blisko już na gryfowski rynek znaczony, przypominającą nieco minaret żelbetową wieżą ratusza. Ratusz, pierwotnie renesansowy, wskutek wielokrotnych odbudów po zniszczeniach zatracił swój pierwotny charakter. Na ścianie znajduje się tablica z okresu budowy wieży w roku 1624 przedstawiająca rycerza wraz z gryfem. Stojąca przy ratuszu fontanna pochodzi z roku 1905 i została postawiona z okazji utworzenia wodociągów miejskich. Rynek otaczają zabytkowe kamieniczki – renesansowe i barokowe, dawniej posiadające podcienia, usunięte w XVIII stuleciu. Gryfów posiada również fragmenty miejskich murów obronnych, rozebranych w zasadniczej części w 1 połowie XIX wieku.
