Kościół św. Krzyża we Wrocławiu

KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEGO KRZYŻA

Potężna, dwupoziomowa kolegiata została ufundowana w roku 1288 przez księcia wrocławskiego, krakowskiego i sandomierskiego Henryka IV Probusa z okazji zakończenia długoletniego sporu z biskupem Tomaszem II Zarembą. Prezbiterium kościoła górnego, ok. 2,5 raza wyższego niż kościół dolny, ukończono w latach 90-tych XIII wieku i wtedy też znalazł się tam nagrobek księcia – fundatora (po II wojnie światowej przeniesiony do Muzeum Narodowego we Wrocławiu). W Muzeum Archidiecezjalnym znajdziemy tablicę fundatora, która również pierwotnie znajdowała się w kościele, a która głosi, że książę „ufundował tę budowlę ku czci Wszechmogącego Boga i Drzewa Życia Krzyża Chrystusowego”. W 1 poł. XIV wieku z inicjatywy biskupa Nankiera przeprowadzono budowę halowej nawy, której długość odpowiadała długości prezbiterium, natomiast transept (o sklepieniach krzyżowych) miał ramiona równe połowie długości nawy. Na styku naw bocznych z transeptem nad sklepieniami gwiaździstymi wzniesiono wieże, zaś na jednym ze szczycików nawy zawisł orzeł piastowski z blachy miedzianej. W roku 1341 biskup Nankier zmarł – jego płyta grobowa znajduje się obecnie w kościele, przeniesiona w roku 1908 z katedry. W 2 poł. XIV stulecia od północy, między zakrystią a transeptem dobudowano trzykondygnacyjny aneks, gdzie zbierała się kapituła św. Krzyża. W roku 1484 nakryto wieżę południową 26-metrowym hełmem, który w niezmienionej (poza okryciem w roku 1672 blachą miedzianą) postaci zachował się do dziś. W roku 1632-34, podczas wojny trzydziestoletniej w kościele… stacjonowały wojska szwedzkie i brandenburskie, co spowodowało zniszczenia konieczność odbudowy wnętrza. Jednakże pełne barokowe wyposażenie, w tym monumentalne ołtarze oraz przepiękne rzeźby (dziś w Muzeum Narodowym we Wrocławiu) kościół otrzymał dopiero w połowie XVIII wieku. W roku 1732 przed świątynią postawiono barokowy, okazały monument św. Jana Nepomucena. W roku 1759 kościół w wielkim pożarze Ostrowa Tumskiego doznał niewielkich zniszczeń. W roku 1810 rozwiązano kapitułę św. Krzyża, po czym do roku 1921 kościół służył społeczności polskiej Wrocławia. W roku 1866 przeprowadzono prace restauracyjne. W roku 1945 budynek został zniszczony w 25 % (stosunkowo niewiele w porównaniu np. do pobliskiej Katedry św. Jana Chrzciciela), ale bomby lotnicze przebiły sklepienia górnego i dolnego kościoła. W l. 1947-48 przeprowadzono naprawę więźby i dachu, lecz sklepienia zrekonstruowano dopiero 10 lat później. Odsłonięto wtedy m.in. z tynków ściany i żebra sklepień prezbiterium. Kościół św. Krzyża jest miejscem, gdzie doskonale widać podnoszenie się gruntu na obszarze miasta – pierwotnie posadzka dolnego kościoła znajdowała się metr pod powierzchnią gruntu, obecnie jest to 7 metrów.

GALERIA