Złotoryja

Miasto (ok. 16,5 tys. mieszkańców) położone nad Kaczawą, u podnóży Wilczej Góry na Pogórzu Kaczawskim. W roku 1211 osadzie Aurum posadowionej na tzw. Górze Mikołaja, przy szlaku z Wrocławia do Lipska (związanej, jak sama nazwa wskazuje, z górnictwem złota) książę Henryk Brodaty, małżonek Jadwigi śląskiej, nadał prawa miejskie w porządku magdeburskim. Powyższe czyni Złotoryję najstarszą lokacją miejską na terenie Polski. W 1241 roku, gdy w wyniku mongolskiego najazdu upadało państwo Henryków, gwarkowie ze Złotoryi stawali ponoć dzielnie w przegranej bitwie pod Legnicą. W roku 1290 miasto otrzymało tzw. prawo mili – przywilej handlowy, zgodnie z którym znajdujące się w promieniu mili od miasta (wówczas ok. 7 km) punkty handlowe, miały stanowić własność miejską.  Szczególnie rozwinął się handel solą i suknem.
Baszta Kowalska

Baszta Kowalska

Miasto wchodziło w skład księstwa legnickiego i pod zwierzchnictwo Czech dostało się już w roku 1328. Kronika książąt polskich z 2 połowy XIV wieku opisuje że w latach 40-tych XIV w., gdy księstwem legnickim rządzili bracia Wacław i Ludwik, ten pierwszy zastawił miasto pod pożyczkę u jednego z żydów. Brat zapałał gniewem, pochwycił w Legnicy owego żyda i nakłonił go do rezygnacji z tego zastawu.  XIV stulecie było również okresem innych niepokojów, które doprowadziły do upadku górnictwa złota. Najpierw trzy kolejne rejzy husyckie bez przeszkód splądrowały pozbawione murów miasto. Obronił się jedynie kościół joannitów. Nic dziwnego że po wojnach husyckich gród otoczono kamiennymi murami obronnymi, z których do dziś zachowała się Baszta Kowalska przy dawnej bramie tzw. górnej.
Na ul. Basztowej

Ulica Basztowa

Od roku 1504 w Złotoryi działała szkoła. Władcą księstwa legnickiego, był wówczas, od roku 1505, Fryderyk II, który w roku 1521 objął także we władanie księstwo brzeskie a w roku 1523 Wołów. W roku 1519 skoligacił się z rodziną Hohenzollernów, poślubiając Zofię – siostrę margrabiego Ansbach Georga Hohenzollerna i wielkiego mistrza krzyżackiego – Albrechta Hohenzollerna. Córka z tego małżeństwa, również Zofia, miała w roku 1545 zostać małżonką margrabiego Brandenburgii – Jana Jerzego Hohenzollerna. Fryderyk legnicki z owego mariażu przejął zainteresowanie szerzącym się luteranizmem, który postanowił w roku 1522 zaprowadzić w swoim księstwie. W roku 1524, pod wpływem radcy swego dworu Kaspara Schwenkfelda, nakazał głoszenie w swym księstwie wyłącznie “reformowanej” ewangelii. Fryderyk przyczynił się następnie do luteranizacji Prus Książęcych jako jeden z architektów – obok Jana Jerzego Hohenzollerna oraz samego Marcina Lutra – tzw. Hołdu Pruskiego roku 1525. Pod pretekstem zagrożenia tureckim najazdem  Fryderyk dokonał rozbiórki kilkunastu budynków kościelnych w rejonie Legnicy a zakusy księcia legnickiego na dobra cysterskie w Lubiążu powstrzymał Ferdynand I Habsburg. W roku 1526 Fryderyk założył w Legnicy uczelnię protestancką, na której miał wykładać Schwenkfeld, który tymczasem stał się jeszcze bardziej radykalny niż Luter, zarzucając temu ostatniemu tworzenie neo-papizmu, oderwanego od ideału “Kościoła pierwotnego”. W tym samym roku, po śmierci Ludwika Jagiellończyka w bitwie z Turkami pod Mohaczem Fryderyk II został kandydatem radykalnych braci czeskich na tron w Pradze. Po wojnach chłopskich w Rzeszy sympatia księcia Fryderyka do nazbyt postępowej reformacji jednak ochłodła i przekierował on swoje zainteresowanie na bardziej “konserwatywny” luteranizm, przyjmując tzw. Konfesję augsburską, choć jeszcze w roku 1535 w tzw. Porządku Sakramentów podjął próbę syntezy z luteranizmem pewnych elementów szwenkfeldyzmu. Uczelnia legnicka została w roku 1526 zamknięta a Schwenkfeld wyjechał z Legnicy.


Złotoryja w 1 połowie XVIII w. na rycinie F. Wernera

Innym współpracownikiem Fryderyka w zakresie edukacji był działający od roku 1525 w Złotoryi Walentyn Trozendorf. Podobnie jak Luter, był on byłym księdzem, wyświęconym we Wrocławiu w roku 1518, gdzie do roku 1524 funkcjonował przy kapitule katedralnej. Zachęcony śmiałymi krokami Fryderyka w jego księstwie postanowił wziąć go sobie na patrona. W roku 1525 objął rektorat szkoły w Złotoryi, w latach 1527-29 wykładał na wspomnianej uczelni legnickiej a w roku 1531 wrócił do Złotoryi, sprowadzając nauczycieli z samej Wittenbergi. W roku 1540 Fryderyk przekazał mu dawny klasztor złotoryjski zabrany franciszkanom. Książę wrócił do swojej koncepcji własnej Alma Mater, jednakże jego starania w tym zakresie zakończyła epidemia w roku 1553 i pożar Złotoryi rok później. Po pożarze szkołę przeniesiono do stołecznej Legnicy.
Na złotoryjskim rynku

Rynek w Złotoryi

Ów pożar w roku 1554 przerwał pomyślność gospodarczą miasta, które stanowiło wówczas ważny ośrodek handlu i browarnictwa. Potem było tylko gorzej. Powódź w roku 1608, pożar w roku 1613, potem wojna trzydziestoletnia. W roku 1675 wraz z likwidacją piastowskiego księstwa legnickiego Złotoryja przeszła pod bezpośrednią administrację austriacką po to tylko by podczas I wojny śląskiej zostać zajętą przez Prusy. Z roku 1799 pochodzi następujący opis miasteczka pióra jednego z podróżników: “Miasteczko położone jest na nierównym terenie w ślicznej okolicy, która przyjemnie prezentuje się z cmentarza na przedmieściach. Niedaleko znajduje się wulkaniczna, jak nam powiedziano, zawalona góra Wilkołak, która ma składać się z bazaltu, a w pobliżu strzelnicy widoczne są jeszcze hałdy tutejszej, dawno już nieczynnej kopalni złota, której miasto zawdzięcza swą nazwę. Kiedyś pracowało tu trzystu górników. W końcu wydobycie przestało się opłacać i roboty ustały. Płuczka złota działała dłużej. Jeszcze przed ośmiu laty płukano tu złoto, musiano jednak z tego samego powodu rzecz zarzucić (…) O wiele korzystniejsze dla miasta są szeroko znane tutejsze manufaktury sukna, które od 1740 roku stale się rozwijają (…) W 1784 roku było już czterystu pięciu majstrów, dwustu trzydziestu jeden czeladników i dziewięćdziesięciu kilku uczniów. Dzisiaj pochwalono mi się pięciuset majstrami. (…) Eksport również rośnie. W 1784 roku wyniósł 10 650 sztuk, w 1787 już 11 988 sztuk. Jak na tak niewielkie miasto, liczące jakieś siedemset domostw, są to liczby imponujące.”

Upadek tkactwa przyniósł wiek XIX i wojny napoleońskie. W sierpniu 1813 roku na północ od miasta doszło do wielkiej bitwy nad Kaczawą, podczas której wojska francuskie marszałka Macdonalda odniosły porażkę w starciu z koalicyjnymi wojskami prusko-rosyjskimi marszałka Bluechera. Pod koniec XIX wieku Złotoryja uzyskała połączenia kolejowe z Legnicą (1884) i Świerzawą (1895), a w roku 1906 – także z Chojnowem.
Studnia w złotoryjskim kościele

Studnia w kościele Narodzenia NMP

Świadectwem bogatej przeszłości obok wspomnianej Baszty Kowalskiej jest przede wszystkim gotycki, w większości kamienny kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny (noszący również przez pewien czas wezwanie św. Michała), związany z zakonem rycerskim joannitów, którzy opiekowali się świątynią od roku 1270. Kościół wzniesiono na początku XIII wieku z inicjatywy księcia Henryka Brodatego, przydając mu charakter obronny, o czym świadczy m.in. położenie w najwyższym punkcie starego miasta (dawniej świątynia była otoczona dodatkowo fosą oraz murem cmentarnym) oraz znajdująca się w bocznej nawie… studnia mająca ok. 20 metrów głębokości. W latach 80-tych XV stulecia powstała kościelna wieża wschodnia.Gotycką bryłę kościoła zdobią m.in. maswerki oraz dwa portale – gotycki w transepcie pn. i romański w transepcie pd. Wewnątrz znajdziemy m.in. renesansową ambonę, a także barokowe empory i ołtarz, no i oczywiście krzyżowo-żebrowe sklepienie. Ściany zdobią stare epitafia, oraz… maski odstraszające złe moce (w głowicach nawy poprzecznej). Dla zwiedzających dostępna jest jedna z wież, doskonały punkt widokowy na miasto i Pogórze Kaczawskie, a także wystawa poświęcona dziejom miasta, w tym miejscowego gimnazjum.
Kościół Narodzenia NMP w Złotoryi

Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Drugi złotoryjski kościół – św. Jadwigi z przylegającym dawnym klasztorem franciszkanów, pierwotnie z XIII wieku, posiada barokową, XVIII-wieczną formę. Ciekawostką są stojące w pobliżu XV-wieczna wotywna kapliczka słupowa oraz typowy dla Śląska barokowy nepomuk. Na wzgórzu stoi także kościół św. Krzyża w miejscu dawnej XIII-wiecznej kolonii górników złota z zachowanym XV-wiecznym, gotyckim portalem. Poniżej kościoła Narodzenia NMP znajduje się złotoryjski rynek otoczony barokowymi i klasycystycznymi kamieniczkami z dwoma fontannami – Delfina z roku 1604 oraz Górników z 1 połowy XIX wieku.
W Złotoryi

Kościół św. Jadwigi z zespołem klasztornym
Stare miasto otaczają pozostałości dawnych murów obronnych, dawniej z czterema bramami – z zachowaną, wspomnianą wyżej Basztą Kowalską (obecnie w renowacji). Do zwiedzania mamy również muzeum złota w XVII-wiecznym budynku w linii murów miejskich oraz chodnik kopalni złota “Aurelia” pod wzgórzem św. Mikołaja.
Kapliczka słupowa z przedstawieniem św. Jadwigi Śląskiej przy kościele franciszkanów
Złotoryja to również początek geologicznych ciekawostek Pogórza Kaczawskiego. Zaczynają się one tuż nad Kaczawą, powyżej starej stacji kolejowej. Zwiesza się nad nią, przypominający nieco urwiska Gór Stołowych piaskowcowy mur Kruczych Skał. Ze Złotoryi prowadzi na Krucze Skały szlak zielony, który biegnie dalej pod malowniczy nek Wilczej Góry.
Pogorze Kaczawskie
Okolice Złotoryi – w głębi Ostrzyca (widok znad Kruczych Skał)

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *