BROUMOVSKO – KRAJ BENEDYKTYNÓW
Pierwszy klasztor benedyktyński w Czechach został założony w Brzewnowie koło Pragi już za czasów św. Wojciecha – pod koniec X stulecia. Na początku XIII wieku benedyktyński zakonnik Witalis wraz ze współbraćmi wzniósł w lesie na obszarze dzisiejszych Polic nad Metują niewielką drewnianą kaplicę Najświętszej Marii Panny. W roku 1213 król Przemysł Ottokar I darował opatowi z Brzewnowa Kunonowi tzw. klucz policki obejmujący nie tylko rejon Polic nad Metują i późniejszego Broumowa, ale również obszar Adrszpasko-Teplickich Skał i ziemię mieroszowską (ówczesny Frydlant). Nadanie potwierdził w roku 1229 król Wacław I. Benedyktyni wkrótce rozpoczęli w Policach budowę klasztoru. Sam Broumov mnisi założyli jako wieś około roku 1250, równocześnie z pobliską Wielką Wsią. W dokumencie z roku 1253 opat brzewnowski Marcin I pisze, że uzyskał od króla potwierdzenie nadań “przed i za Ścianami“, odnosząc się do piaskowcowego muru w rejonie Broumowa. Przywileje wcześniejszych władców potwierdził w roku 1260 Przemysł Ottokar II. W 2 połowie XIII stulecia benedyktyni przystąpili do intensywnej kolonizacji rejonu Broumowa, zakładając kolejne osady m.in. Hynczyce, Krzynice, Bożanów, Bogdaszyn, Marcinkowice, Szonow i Otowice. W wieku XIV powstały wsie Hermankowice i Ruprechcice, Jetrzychów, nazwane od imion zasadźców, a także Rożmital.
Po śmierci króla Przemysła Ottokara II zarząd ziemią broumowską objął książę wrocławski Henryk IV Probus, który trzymał ją jako zastaw, ale po jego śmierci w roku 1290 wróciła ona we władanie benedyktynów. W roku 1300 bracia Lew i Tyczko, korzystając z nieobecności opata Bawora, który pielgrzymował do Rzymu wywołali w Broumowie zamęt, dążąc do przejęcia miejscowego wójtostwa. Pojmani za napad na kościół w Policach dzięki przekupstwu uciekli i wszczęli bunt, paląc m.in. umocnienia w Broumowie. Rebelia została pokonana dzięki pomocy Wyszemira z Necztyn, który, wykorzystując sytuację, objął ziemię broumowską w posiadanie. Po jego śmierci wróciła pod zarząd zakonników. Opat Bavor postawił na miejscu spalonych umocnień gród ze studnią i kościołem parafialnym.
W 1322 rozpoczęto budowę klasztoru w Broumowie. Jednakże w roku 1331 potrzebujący wsparcia rycerzy w konflikcie na Śląsku i w Polsce (gdzie występował jako pretendent do tronu, wchodząc w sojusz z Krzyżakami) Jan Luksemburski przekazał Broumov w dożywotnie władanie Wolframowi i Matiasowi Pannwitzom. W roku 1348 król Karol IV Luksemburczyk wydał przywilej potwierdzający opatowi z Brzewnowa władanie nad Broumovem oraz prawa miejskie dla tej osady wzorowane na prawach miasta Kłodzko. Pod koniec XIV wieku Broumov stał się ośrodkiem sukiennictwa. W listopadzie roku 1403 napadła na Broumov banda rabusiów ze śląskiej strony. Z roku 1406 pochodzi urbarz opactwa brzevnowskiego zawierający spis dóbr zakonu, także w ziemi broumowskiej – największą z 13 leżących tam wsi był Szonow. Dziesięć miejscowości posiadało młyny, przy czym aż trzy z nich Bożanów, trzy młyny znajdowały się w samym Broumowie.
Po wybuchu rebelii husyckiej na południu Czech, gdy powstańcy zajęli klasztor brzewnowski, ówczesny jego opat Mikołaj schronił się w roku 1420 do klasztoru w Broumovie. W maju roku 1421 na ziemię broumowską i policką wkroczyły oddziały śląskie biskupa wrocławskiego Konrada. W odpowiedzi w lipcu husyci z Czynkiem z Vertenberka i Hynkiem Kruszyną z Lichtenburka uderzyli na Broumov, ale po trzydniowym oblężeniu zawarli rozejm z obleganymi. Wojska śląskie pozostawiły w Broumovie kontyngent, który opat i mieszkańcy Broumova musieli utrzymywać. Dopiero w roku 1446 biskup wrocławski ostatecznie zrezygnował z roszczeń w wysokości 6000 węgierskich złotych za utrzymywanie w Broumowie wojska przeciw husytom w latach 1421-28.
Po bitwie pod Lipanami w roku 1434 i ugodzie Zygmunta Luksemburczyka z umiarkowanym odłamem husytów cesarz potwierdził opatowi Hermanowi dawne przywileje, jednakże Zygmunt oddał jednocześnie z powodu kłopotów finansowych sporą część dóbr broumowskich w zastaw. Mimo to w roku 1434 opat Herman nabył od panów ze Skalic wsie Wernerowice, Wiżnow i Mezimesti.
Kościół Matki Boskiej Śnieżnej w Broumovie z okresu po wojnach husyckich
W roku 1466 podczas konfliktu o koronę czeską między Jerzym z Podiebradów a królem Węgier Maciejem Korwinem wojska tego ostatniego zajęły Broumow. Podiebrada poparł opat Jan Gebauer, który z tego powodu musiał uciekać na Śląsk. W roku 1472 kolejny opat Piotr wraz z wojskami Henryka Podiebradowicza, pana na Ziębicach, odzyskały miasto. Po śmierci Piotra, w roku 1475 Władysław Jagiellończyk przekazał Podiebradowiczowi Broumow w dożywocie. W roku 1488 opat brzewnowski Paweł wykupił z powrotem prawa do Broumowa.
Po opisanych wyżej perturbacjach mnisi uzyskali w maju roku 1500 od króla Władysława II Jagiellończyka przywilej, że ziemie broumowskiego i polickiego klasztoru nie będą już więcej nikomu zastawiane. Wzmocnienie pozycji zakonu nie spodobało się mieszczanom, którzy stawili opór w roku 1505 opatowi Klemensowi III. Aby uspokoić nastroje nowy opat Grzegorz IV nadał w roku 1506 mieszkańcom szereg przywilejów. XVI wiek to okres intensywnego rozwoju broumowskiego sukiennictwa bazującego na sudeckiej wełnie. W 2 połowie tego stulecia. Pojawił się także wyrób płótna lnianego. Szczególny rozwój tkactwa lnu nastąpił w okresie rządów opata Wolfganga na początku XVII wieku – w 16 wsiach broumowskich znajdowało się aż 284 krosna, przy czym ponad 50 w samych Wernerowicach. W 2 połowie XVI wieku pod grzbietem Gór Suchych założono osadę Janowiczki. Opat Wolfgang prowadził też działania w celu odzyskania utraconych pozycji u mieszczan, którzy przeszli na luteranizm. W roku 1610, mimo tego że Broumov nie był miastem królewskim, miejscowi luteranie postanowili bez zgody opata wystawić zbór. Opat złożył sprzeciw do cesarza, który nakazał wstrzymanie budowy.
Kres dobrobytowi broumowskiemu przyniosła wojna trzydziestoletnia. Sprawa zboru w Broumowie stała się jednym z punktów zapalnych. W roku 1619 powstańcy protestanccy napadli na klasztor, splądrowali go, a opat Wolfgang musiał uciekać. Sprzyjający luteranizmowi mieszczanie zaczęli dzielić między siebie klasztorny majątek. We władanie benedyktynów wrócił po klęsce wojsk palatyna reńskiego – “króla zimowego” Fryderyka w bitwie na Białej Górze na jesieni roku 1620. W roku 1622 padło bronione przez wojska hrabiego von Thurna Kłodzko, a cesarski dekret z roku 1623 uznawał rozrządzenia dokonane za rządów powstańców za nieważne. Opat Jan Benno przyczynił się do odnowy klasztoru, który znalazł protekcję w osobie cesarza Ferdynanda II.
Początek lat 30-tych XVII wieku to jednak otwarcie tzw. szwedzkiego okresu wojny 30-letniej. W roku 1632 Szwedzi wsparci przez Sasów napadli na Broumow i splądrowali miasto. Cesarscy odbili je wprawdzie po kilku dniach, ale szkody wyrządzone przez łupieżców z północy były spore. Również oddziały cesarskie, które od tej pory stacjonowały w mieście. dopuszczały się grabieży, a w roku 1645 miejscowy dowódca postanowił nawet obsadzić klasztor swymi wojskami. Po zakończeniu wojny nastąpił ponowny rozwój manufaktur tkackich. Ich kres przyniosła ponownie wojna – tym razem napad Fryderyka II na Śląsk w roku 1740. Broumow stał się miastem przygranicznym, zaś śląską wełnę obłożono cłem. Opat Grundmann uzyskał częściowe zwolnienie z cła. Były to jednak schyłkowe lata klucza broumowskiego. W roku 1781 “oświecony” cesarz Józef II zlikwidował wszystkie zakony i klasztory jako przeżytki rodem z wieków ciemnych, oprócz tych, które prowadziły działalność dobroczynną bądź wychowawczą. W roku 1786 zamknięto klasztor w Policach nad Metują. Klasztor w Broumowie ocalał tylko dlatego, że prowadził szkołę. Dopiero w roku 1850 wprowadzono w Broumowie urzędy cesarskie.
