Kłodzko

Miasto (ok. 28 tys. mieszkańców) położone w centrum Kotliny Kłodzkiej powyżej ujścia Ścinawki do Nysy Kłodzkiej. Wzmiankowane w średniowieczu jako castellum Kladsko, choć w okolicy znajdują się ślady znacznie wcześniejszego osadnictwa – miał tędy biegnąć wariant szlaku bursztynowego. Średniowieczna osada była częścią państewka Sławnikowiców z centrum w Libicach. Właśnie z imieniem Sławnika – ojca męczennika Wojciecha i z jego śmiercią w roku 981 wiąże się pierwsza notatka o Kłodzku poczyniona w pisanej ponad 100 lat później kronice Kosmasa.

Kłodzko i dolina Nysy na mapie Helwiga (XVI w.)

Potem należało jako kasztelania do państwa czeskiego – czeski kronikarz Kosmas podaje że pod koniec XI wieku dzierżyli je jako lenno króla Czech Władysław Herman a potem jego syn Bolesław Krzywousty. W roku 1093 i 1096 wychodziły stąd najazdy na Śląsk Brzetysława II czeskiego. W roku 1097 książę uwięził w Kłodzku swego rywala Ołdrzycha, stało się ono następnie znów ważnym punktem w wojnach jakie z Sobiesławem czeskim prowadził Bolesław Krzywousty. Ostatecznie cesarz Lotar III wezwał  Bolesława i Sobiesława do zawarcia pokoju.

Kłodzko - lew w rynku / lion on the market square

Kłodzko – czeski lew w rynku

Na Zielone Świątki roku 1137 zjechali się Bolesław i Sobiesław w Kłodzku, gdzie, jak informuje Kanonik Wyszehradzki, zawarli pokój, przypieczętowany w Niemczy. Ów traktat potwierdzał ostatecznie przynależność Kłodzka do Czech. Granica między domenami Piastów i Przemyślidów biegła w okolicy miasta Warta (dziś Bardo), choć i później ziemia kłodzka trafiała się jako lenno tym pierwszym, m.in. Henrykowi IV Probusowi oraz Bolkowi II ziębickiemu. W roku 1169 do Kłodzka przybyli joannici, równolegle następował rozwój osady targowej na podgrodziu. Sama formalna lokacja miasta nastąpiła przypuszczalnie w 1-szej połowie XIII wieku, nie zachował się jednak potwierdzający ją dokument. Herb w postaci czeskiego lwa Kłodzko otrzymało pod koniec tego stulecia za panowania Przemysła Ottokara II. Z tego też okresu pochodzi pierwsza wzmianka o wójtostwie kłodzkim.

Kłodzko - Wita Stwosza

Centrum Kłodzka – ul. Wita Stwosza

Nieco wcześniej (1248) przybyli do Kłodzka franciszkanie. Miasto leżało o stóp wzgórza zamkowego, domeny kłodzkich starostów. Od roku 1310 działała w Kłodzku szkoła parafialna joannitów, której wychowankiem był Arnoszt z Pardubic – pierwszy arcybiskup praski (od roku 1344). Sprowadził on do Kłodzka kolejny zakon – augustianów, którzy założyli na Górze Zamkowej klasztor i kolegiatę. Pod koniec XIV wieku powstał kamienny most na Młynówce, istniały już wtedy mury miejskie – gdyż most zamykały dwie warowne bramy. Po zawierusze wojen husyckich (w okolicy stoczono sławną bitwę pod Starym Wielisławiem, a w roku 1428 husyci próbowali bez powodzenia zająć same Kłodzko) miasto odradza się i od roku 1458 stanowi ośrodek hrabstwa kłodzkiego utworzonego przez króla Jerzego z Podiebradów. Następuje potem okres niepokojów i wojen o Śląsk oraz koronę czeską między Jerzym a królem Węgier Maciejem Korwinem. W roku 1475 w Kłodzku, z nadania Henryka Starszego Podiebradowicza, osiedlają się bernardyni czyli franciszkanie ściślejszej obserwancji. Przebywali oni w mieście do roku 1546, kiedy to zarząd prowincji zakonnej przekazał czasowo budynek klasztorny miastu. W roku 1501 od Podiebradowiczów hrabstwo nabył Ulryk von Hardeck. Korzystne położenie przy szlaku handlowym z Czech do żup solnych oraz rozwój górnictwa w pobliskim Złotym Stoku przyniosły okres pomyślności. W mieście działało kilkanaście cechów rzemieślniczych, w tym sukienniczy i piwowarski. Powstał wodociąg, łaźnia i szpital, zmodernizowano miejskie obwarowania.

Kłodzko - nad Młynówką

Most św. Jana

Rozprzestrzeniał się luteranizm, popierany przez Jana z Pernsztajnu – kłodzkiego hrabiego w latach 1537-1548 . Jego synowie rozpoczęli negocjacje w sprawie sprzedaży praw do ziemi kłodzkiej (dzierżonej przez ojca jako zastaw od króla Czech Ferdynanda I Habsburga) wraz z zamkiem Homole Ernestowi Wittelsbachowi co nastąpiło w listopadzie roku 1549. Ernest Bawarski był typowym “człowiekiem renesansu” sprzyjającym rozwojowi reformacji. Przeznaczony przez ojca do kariery duchownej, przy poparciu cesarza Maksymiliana I w roku 1517, mimo braku święceń kapłańskich i sakry biskupiej, został administratorem diecezji pasawskiej. Zajmował się inwestycjami w górnictwo w Czechach i handlem metalami. W roku 1525 jako swoiste honorarium za pomoc bawarską w wojnach chłopskich został współ-administratorem archidiecezji salzburskiej a po śmierci biskupa w roku 1540, jej wyłącznym administratorem. Papież Paweł III wyraził zgodę na ów wybór pod warunkiem że Ernest przyjmie wreszcie święcenia kapłańskie. Podczas swego zarządu w Salzburgu lekceważył problemy duchowe, w tym szerzenie się protestantyzmu, woląc zajmować się handlem a nawet lichwą, jak również nie rezygnując z uciech cielesnych – pozostawił po sobie nieślubne dzieci. W roku 1549 najwyraźniej przygotowując się do ewakuacji z Salzburga za zgromadzone tam pieniądze, nabył prawa do ziemi kłodzkiej, uzyskując wcześniej od stanów czeskich inkolat czyli uznanie miejscowego szlachectwa. Rok później oświadczył że nie zamierza zostać kapłanem. Wprawdzie zamierzał dalej władać diecezją bez święceń, jednak papież nie wyraził na to zgody i w lipcu 1554 Ernest postanowił ostatecznie opuścić Salzburg. Przeniósł się do Kłodzka, załatwiając uznanie praw swego nieślubnego syna Eustachego do zamku Homole. Jego główną miejscową troską był przebudowa zamku w miejscu obecnej twierdzy w duchu renesansowym. Pod naciskiem cesarza Ferdynanda podjął jednak kroki w roku 1558 przygotowujące audyt wiary duchowieństwa na terenie hrabstwa kłodzkiego i  pozbawienie urzędów tych proboszczów, którzy porzucili wiarę katolicką. Nie zdążył ich wdrożyć, gdyż nagle zmarł w grudniu 1560 roku. Prawa do hrabstwa przeszły na jego kuzyna – bawarskiego księcia Albrechta, który nie był Kłodzkiem zbytnio zainteresowany i w roku 1567 zwrócił je cesarzowi Maksymilianowi II. W międzyczasie, bo w roku 1562 protestanci przejęli kłodzką farę. Jej część udostępniano jednak katolikom do sprawowania nabożeństw. Nie była to jedna tego typu sytuacja na terenie Śląska, gdzie lokalna wpływowa wspólnota protestancka musiała uwzględniać nie zadrażnianie nominalnie katolickiego cesarza.

Kłodzko - kamieniczki w rynku / tenement houses on the market square

Kamieniczki w kłodzkim rynku

Tymczasem, “renesans” po stronie Kościoła zakończył się reformami zaprowadzonymi przez Sobór Trydencki. We wdrażaniu tej odnowy wiodąca rola, z uwagi na wielki nacisk na edukację (żeby unaocznić jej zasięg można podać jako przykład powstałe w 2-giej połowie XVI wieku kolegium jezuickie w Makau, u wrót Chin), przypadła zgromadzeniu jezuitów. W roku 1597 otrzymali oni dawny klasztor augustianów w Kłodzku i otworzyli w nim szkołę. Na początku wojny trzydziestoletniej miasto stanęło po stronie powstańców czeskich oraz “króla zimowego” – Fryderyka V, elektora Palatynatu, przeganiając jezuitów. Na wiosnę roku 1622 jego załogą dowodził hrabia Franciszek Bernard von Thurn, który pod murami stoczył potyczkę z oddziałami lisowczyków idącym na pomoc habsburskiej sprawie. Na jesieni tego samego roku wojska habsburskie przejęły miasto.

Kościół parafialny i kolegium jezuickie w 1-szej poł. XVIII w. (Pompejus za F. Wernherem)

W roku 1624 do Kłodzka wrócili jezuici, którzy przy poparciu cesarskim przejęli od joannitów opiekę nad kościołem farnym, przeprowadzili też budowę nowego kolegium w stylu barokowym oraz przebudowę kościoła, w której aktywny udział w późniejszym etapie (1 połowa XVIII w.) wziął Michał Klahr Starszy. W latach 80-tych XVII stulecia w miejscu dawnego zamku rozpoczęto budowę twierdzy, którą znacznie rozbudowano i unowocześniono już po zajęciu ziemi kłodzkiej przez Prusy w I wojnie śląskiej (1740-1742). Wprawdzie podczas wojny siedmioletniej (III wojny śląskiej) Austriacy w roku 1760 zdołali zdobyć miasto, lecz musieli je zwrócić trzy lata później Fryderykowi II na podstawie traktatu kończącego wojnę. W ten sposób ziemia kłodzka została związana ze Śląskiem, co miało wpływ na obecny przebieg granicy – po II wojnie światowej.

Kłodzko - barokowe figury na moście

Kościół Matki Boskiej Różańcowej oraz figury na moście św. Jana

W czerwcu 1807 twierdza kłodzka poddała się generałowi Hieronimowi Bonaparte – bratu Napoleona. Był to jednak jedynie epizod w spokojnym dla Kłodzka wieku XIX. Jednak rolę twierdzy Kłodzko formalnie straciło dopiero w roku 1877, co stanowił bodziec do rozbiórki obwarowań miejskich oraz rozbudowy kolejnych osiedli. Pod koniec XIX wieku Kłodzko otrzymało połączenie kolejowe z Wrocławiem (1874), Lichkovem (1875), Wałbrzychem (1880), Szczytną (1890), Stroniem Śląskim (1897) oraz Kudową-Zdrój (1905), stając się ważnym węzłem komunikacyjnym. W okresie II wojny światowej fortecę kłodzką położoną z dala od frontów zamieniono na obóz jeniecki oraz filię obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. W 1945 Kłodzko ogłoszono wprawdzie twierdzą (Festung Glatz), jednak doczekało bez walki końca wojny.

Ratuszowy zegar z 1896 roku

W czerwcu 1945, licząc na włączenie ziemi kłodzkiej do Czechosłowacji wojska tego państwa wsparte przez pociąg pancerny od strony Lichkova wysunęły się w kierunku Kłodzka. Naciski radzieckie powstrzymały konflikt zbrojny i w lutym 1946 doszło do rokowań zainteresowanych stron w Pradze w zakresie przebiegu granicy polsko-czechosłowackiej na całym odcinku. Nie przyniosły one rezultatu, zaś w maju 1946 Czesi wysunęli żądania kolejnych koncesji na ich rzecz na Śląsku. Kwestia granic pozostawała formalnie nieuregulowana do roku 1958 kiedy to podpisano porozumienie ich o przebiegu.

Kłodzko - ratusz

Wieża kłodzkiego ratusza i kolumna maryjna

Powyższe spięcia graniczne nie przeszkadzały instalować się na ziemi kłodzkiej polskiej ludności i administracji. Niestety i tu dały znać typowe dla tzw. Ziem Odzyskanych zaniedbania. W latach 50-tych wobec fatalnego stanu fundamentów staromiejskiej zabudowy podjęto decyzję o rozbiórce jej znacznej części. Reszta ocalała dzięki pracom zabezpieczającym wykonanym w latach 70-tych XX wieku – wtedy też powstała istniejąca do dziś trasa podziemna licząca 600 metrów długości. Z ostatniego okresu warto odnotować wielką powódź w Kłodzku 7/8 lipca 1997 roku, kiedy to Nysa Kłodzka przybrała o prawie 9 metrów, niszcząc znaczny obszar miasta. Kłodzko zachowało szereg cennych zabytków.


Kłodzko w XVII wieku – ilustracja z Topographiae Bohemiae Moraviae et Silesiae

Należą do nich:
– Gotycki most św. Jana na Młynówce między wyspą Piasek a starym miastem z XIII/XIV wieku. Dawniej posiadał dwie bramy mostowe z końca III i połowy XV wieku. Po wojnie 30-letniej most zaczęto zdobić barokowymi figurami tak, iż otrzymał wygląd zbliżony do sławnego mostu Karola w czeskiej Pradze. Znajdują się tu m.in. piaskowcowa Pieta z 1655 roku, figury świętych: Jana Nepomucena z 1707 roku, patrona miasta Franciszka Ksawerego (pierwotnie z 1714 roku, obecnie – replika z 1915 roku),  Wacława – z 1715 roku, a także kompozycje św. Trójcy i Ukoronowania NMP z 1714 roku oraz Ukrzyżowania z 1734 roku.

Kościół Wniebowzięcia NMP w Kłodzku / Assumption of Holy Virgin church in Klodzko

Gotycki kościół Wniebowzięcia NMP

– Późnogotycki kościół parafialny Wniebowzięcia NMP z XIV-XVI wieku z gotycką figurą Madonny z Czyżykiem z XIV wieku oraz XIV-wiecznym popękanym nagrobkiem arcybiskupa praskiego Arnosta. Pierwotnie opiekę nad kościołem sprawowali kłodzcy joannici, od 1624 zaś jezuici. Obecne wyposażenie ma charakter głównie barokowy z 2-giej poł. XVII w. i 1 poł. XVIII w. (m.in. ambona dłuta Michała Klahra z 1717 r. oraz ołtarz główny z l. 1727-29) Przy kościele dawna brama muru cmentarnego – późnobarokowa z figurami świętych jezuitów – Franciszka Ksawerego, Ignacego Loyoli oraz św. Franciszka Borgiasza.
– Barokowy kościół i klasztor franciszkanów z XVII wieku (obecnie kościół Matki Boskiej Różańcowej), po sekularyzacji przeprowadzonej przez rząd pruski w roku 1810 pełniące rolę kościoła i szpitala garnizonowego.
– Dawny barokowy kościół bernardyński z 2 połowy XVII wieku (obecnie kościół św. Jerzego i św. Wojciecha) w miejscu wcześniejszej gotyckiej świątyni, z wykorzystaniem jej elementów. W roku 2015 odkryto w nim ścienne malowidła z przełomu XVI i XVII stulecia oraz XVIII wieku.

Fasada kościoła Wniebowzięcia NMP / Fascade of Assumption of Mary church

Kościół Wniebowzięcia NMP – fasada

– Twierdza Kłodzka wzniesiona w miejscu grodu kasztelańskiego oraz XIV-wiecznego zamku, który oparł się husytom, rozbudowanego w połowie XVI w. W roku 1622, w wyniku działań wojennych zamek został uszkodzony, a po zakończeniu wojny trzydziestoletniej przebudowany na niewielką twierdzę. Została ona rozbudowana tuż po pokoju wrocławskim (1742 r.), kiedy to ziemię kłodzką zajął Fryderyk II pruski. Budowa kompleksu obronnego obejmującego także fort na Owczej Górze – po drugiej stronie doliny Nysy Kłodzkiej trwała około 19 lat. Projekt sporządził Holender Gerhard Cornelius de Walrawe, który uczestniczył w szeregu prac fortyfikacyjnych w Prusach m.in. w Szczecinie, Brzegu, Głogowie, Nysie, Magdeburgu, Moguncji i Wesel. Pod twierdzą wykonano chodniki przeciw-minerskie – całość podziemi twierdzy liczyła ok. 40 km. Przed końcem wojny siedmioletniej twierdzę na krótko zajęli Austriacy. W roku 1807 skapitulowała przed wojskami napoleońskimi, przyczyniając się do poddania sąsiedniej twierdzy srebrnogórskiej. Francuzom miała pomóc kłodzka zielarka, która zatruła wodę w miejskiej studni.

Pod kłodzką twierdzą

Twierdza kłodzka

Potem twierdza pełniła rolę więzienia – osadzono tu w roku 1864 powstańców styczniowych, w roku 1870 jeńców wojny francusko-pruskiej, w okresie II wojny światowej – jeńców wojennych oraz robotników przymusowych obozu w Gross-Rosen. W roku 1944 w twierdzy uruchomiono ewakuowaną z Łodzi fabrykę AEG produkującą elementy pocisków V-1 oraz urządzenia elektryczne do zastosowania militarnego, w lutym 1945 roku przeniesioną do Turyngii. Obecnie część twierdzy – bastiony z platformami widokowymi na miasto i otoczenie Kotliny Kłodzkiej oraz fragmenty chodników udostępnione są do zwiedzania. W sezonie organizuje się tu inscenizacje walk z epoki napoleońskiej.

Most na Młynówce – w centrum grupa Ukrzyżowania

– Podziemna Trasa Turystyczna – o długości ok. 600 metrów pod kłodzką starówką w historycznych piwnicach i korytarzach, z ekspozycjami prezentującymi dzieje miasta (obecnie świeżo po remoncie).
– Barokowy budynek konwiktu jezuickiego z XVII/XVIII wieku mieszczący Muzeum Ziemi Kłodzkiej m.in. ze zbiorami śląskich zegarów, numizmatów, wyrobów cynowych i ze szkła.

Klasztor franciszkański w 1-szej poł. XVIII w. (Pompejus wg F. Wernhera)

– Ratusz z końca XIX wieku, z zachowaną późnorenesansową wieżą (2 połowa XVII wieku) wzniesiony po pożarze poprzedniej budowli we wrześniu 1886 roku. Pierwszy ratusz istniał już w 1 połowie XIV wieku, jednak kilkukrotnie był niszczony (m.in. pożary w 1366 i 1744), następnie odbudowywany. Przed wejściem do ratusza stoi barokowa studnia z XVII/XVIII wieku zdobiona lwem z kłodzkiego herbu. Sam rynek otaczają kamieniczki, głównie barokowe, z okresu po pożarze w 1744 roku. Przy ratuszu stoi barokowa figura NMP z 1680 roku – wotum wystawione po pożarze w roku 1676 i zarazie z 1680 roku, w otoczeniu wizerunków św. Rozalii, św. Józefa, Anioła Stróża, Archanioła Gabriela, św. Franciszka Ksawerego (patrona miasta), św. Karola Boromeusza, św. Rocha i św. Sebastiana.
Kłodzko jest również punktem wypadowym w Góry Bardzkie – prowadzi stąd żółty szlak turystyczny na najwyższe wzniesienie tego pasma – Kłodzką Górę.

Kłodzko - wilk nad Młynówką

Kłodzki wilk

MAPA

MAPA SCULTETUSA ZIEMI KŁODZKIEJ

PROPOZYCJA WYCIECZEK

NA KŁODZKĄ GÓRĘ (Z WOJCIECHOWIC)

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *