Ołtarz biskupa Andrzeja
XVI-wieczny, srebrny ołtarz fundacji biskupa Andrzeja Jerina, wedle zapowiedzi, wraca do prezbiterium katedry wrocławskiej. Ołtarz wystawiano jako eksponat do połowy października w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. [Pytanie brzmiało – czy w katedrze dalej będzie pełnił rolę muzealnego eksponatu? Odpowiedź nadeszła już po pierwotnej publikacji tego tekstu – owszem, tak. W prezbiterium katedry urządzono swoisty kącik wystawowy – proszę porównać obecną “ekspozycję” z “gustowną” muzealną czerwienią dzielącą mensę i retabulum poniżej ze stanem wcześniejszym widocznym na archiwalnym zdjęciu nr 2]
Zdjęcie nr 1 – stan obecny
Ołtarz wykonali wrocławski złotnik Paweł Nitsch oraz malarz Bartłomiej Fichtenberger rok przed zwołanym przez Jerina synodem wrocławskim 1592 roku. Podczas oblężenia Wrocławia w roku 1945 został zdemontowany i podzielony na części. Zachowało się około 80 procent oryginału, resztę zrekonstruowano w ostatnich latach. Ołtarz z Lubina, który po II wojnie światowej znalazł się w katedrze, przeniesiono do dawnej kolegiaty Św. Krzyża – obecnie głównie miejsca różnych ekspozycji.
Andrzej Jerin urodził się w roku 1540, w Szwabii, nad Dunajem, studiował w Dylindze, Leuven czyli Lovanium oraz Rzymie, gdzie, w roku 1568 przyjął święcenia kapłańskie. Potem uzyskał w Bolonii doktorat z teologii by powrócić do Szwabii i zostać proboszczem w Dylindze. W roku 1570 papież Pius V, czuwający nad wdrożeniem w Europie reform zakończonego w roku 1563 Soboru Trydenckiego, mianował go wrocławskim kanonikiem katedralnym i ks. Jerin przybył na Śląsk. We Wrocławiu odprawiał Msze i głosił nauki jako katedralny kaznodzieja, wygłaszał też konferencje dla duchowieństwa w kościele pod wezwaniem Apostołów Piotra i Pawła. W latach 1574-75 kierował seminarium duchownym we Wrocławiu, zaś w roku 1578 został przewodniczącym (prepozytem) kapituły katedralnej. Brał wówczas udział w próbie sprowadzenia do Wrocławia, mimo zdecydowanego sprzeciwu, sprotestantyzowanej rady miejskiej, Towarzystwa Jezusowego, które w owym czasie organizowało szkolnictwo katolickie. W roku 1580 do Wrocławia przybyli dwaj jezuici Stefan Korwin i Mateusz Krabl, jeden stał się spowiednikiem duchownych, drugi – kaznodzieją w katedrze.
1 lipca 1585 roku, po śmierci biskupa Marcina Gerstmanna, który rozpoczął dzieło wprowadzania na Śląsku ustaleń trydenckich, został wybrany na biskupa Wrocławia, przy poparciu cesarza i króla czeskiego Rudolfa II Habsburga, nuncjusza w Królestwie Polskim G. Malespiny (Wrocław wciąż kościelnie podlegał pod archidiecezję w Gnieźnie) i księcia brzeskiego Jerzego II. Zatwierdzony przez papieża Sykstusa V został 3 lutego 1586 roku konsekrowany w katedrze wrocławskiej. W czerwcu tego samego roku sporządził i wysłał do Wiednia “raport otwarcia” opisujący fatalny stan Kościoła na Śląsku po dziesięcioleciach zdobyczy protestantyzmu. Jedną z jego bolączek były braki kadrowe – wykształconych kapłanów diecezjalnych i zakonników.
Bp Jerin na ocenie stanu rzeczy nie poprzestał. Jak wskazuje ks. J. Mandziuk, oświadczył że “pragnie całą rozwaloną budowlę religii katolickiej znowu wznieść, o ile zaś grozi zagłada, na nowo podeprzeć.” Skorzystał też ze swoich europejskich doświadczeń – do kapituły wrocławskiej ściągnął krajanów po rzymskim Kolegium Germańskim. Wobec oporu protestanckich mieszczan wrocławskich, głównym ośrodkiem odnowy stała się biskupia Nysa, gdzie działało seminarium duchowne. Wspierał również szkolnictwo niższe m.in. nyskie gimnazjum oraz ufundował tamże Szkołę św. Andrzeja dla młodych śląskich szlachciców.
W październiku roku 1592 bp Jerin przewodniczył wspomnianemu wyżej synodowi diecezjalnemu, który miał zainicjować wprowadzenie gruntownych reform w całym Kościele wrocławskim – zapewnić podniesienie autorytetu Kościoła i Religii Katolickiej, gorliwe sprawowanie kultu Bożego, naprawę obyczajów wśród duchownych oraz bezpieczeństwo duchowieństwa parafialnego, pozbawionego dochodów po przejęciu dóbr kościelnych przez sprotestantyzowanych panów. Uczestnicy synodu złożyli solenne wyznanie wiary oraz przyjęli 38 artykułów dotyczących wiary, liturgii oraz życia duchownego. Statuty owe wysłano do Rzymu celem zatwierdzenia.
Bp Jerin kontynuował też starania o ściągnięcie do Wrocławia do prowadzenia szkoły i seminarium jezuickich wykładowców, o których, aż 24, prosił już pod koniec grudnia 1585 roku, ponawiając prośbę po swoim ingresie, na wiosnę roku 1586. Nie doszło jednak do porozumienia z generałem zakonu o. Aquavivą oraz prowincjałem w Czechach, który proponował by synowie duchowi św. Ignacego najpierw otworzyli kolegium w Nysie. Ostatecznie w roku 1595, wskutek powyższej niezgodności, zamknięto misję jezuicką we Wrocławiu.
Prezbiterium katedry wrocławskiej – zdjęcie nr 2 (archiwalne)
Wspomniany na wstępie ołtarz jest głównym przykładem patronatu A. Jerina nad sztuką sakralną. Środkowa szafa retabulum obejmuje wykonaną ze srebra grupę Ukrzyżowania – z Najświętszą Marią Panną i św. Janem Ewangelistą, na skrzydłach umieszczono, również srebrne, figury św. Jana Chrzciciela, św. Wincentego, św. Andrzeja i św. Jadwigi Śląskiej. Zewnętrzną część nastawy obejmowała osiem malowanych kwater ze scenami z życia patrona diecezji – św. Jana Chrzciciela oraz wizerunkami Ojców i Doktorów Kościoła: św. Ambrożego z Mediolanu, św. Augustyna z Hippony, św. Hieronima ze Strydonu oraz św. Grzegorza Wielkiego – papieża. Co ciekawe, rzemieślnicy, którzy wykonali ołtarz byli luteranami. Ołtarz zdobyła srebrna inskrypcja głosząca że ołtarz, z czystego srebra, stanowi dowód pobożności biskupa wobec Boga oraz szczodrości wobec Kościoła.
Liturgia jaką biskup Jerin odprawiał na ołtarzu z opisanym wspaniałym retabulum, była zbliżona do liturgii rzymskiej, z pewnymi, lokalnymi odmiennościami, m.in. dotyczącymi wspomnień świętych i modlitw. Po wynalezieniu druku, od drugiej połowy XV wieku diecezja wrocławska wydawała własne Missale Wratislaviense, ostatni wydrukowano w Bazylei, w roku 1519, tj. gdy rozpoczynał się zamęt związany z wystąpieniem Lutra (wśród Mszałów tych znalazł się m.in. Mszał biskupa Turzona z roku 1505 wydany w Krakowie – najstarszy mszał wydrukowany na terenie Polski). Pius V, dokonując ujednolicenia liturgii katolickiej, w roku 1570, postanowił jednak że zachowane zostaną jedynie ryty mające więcej niż lat dwieście, stąd też w 1 połowie XVII wieku Wrocław przyjął ostatecznie Mszał Rzymski w wersji uregulowanej bullą Quo primum tego papieża.
Andrzej Jerin zmarł 5 listopada 1596 roku w Nysie. Pogrzebano go w katedrze wrocławskiej, gdzie niedawno odnowiono jego renesansowy nagrobek wykonany z marmuru, piaskowca i alabastru.
Stronica z Mszału wrocławskiego biskupa Turzo (pocz. XVI w.)