Strzegom

Miasto, około 17 tys. mieszkańców, położone nad Strzegomką w cieniu najwyższych partii Wzgórz Strzegomskich z Górą Krzyżową na czele. Pierwsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z okresu V wieku przed Chrystusem, kiedy to na wierzchołku pobliskiej góry, zwanej dziś Bazaltową znajdował się prehistoryczny gródek tzw. kultury łużyckiej, zniszczony, jak się domniemywa, przez najazd Scytów. Za czasów słowiańskich, pod koniec IX wieku pokaźny gród obronny istniał na obecnej Górze Zwycięstwa (z kamieniołomem granitu). Kolejny założono w X wieku na wspomnianej Górze Bazaltowej.

Wzgórza Strzegomskie - jesień

We Wzgórzach Strzegomskich

Pierwsza pisemna wzmianka o Strzegomiu (gradice Ztrigom) pochodzi jednak z roku 1155 – z bulli papieża Hadriana IV. Pod koniec XII wieku do Strzegomia z inicjatywy byłego krzyżowca – księcia Bolesława Wysokiego oraz biskupa wrocławskiego Żyrosława sprowadzono zasłużony w obronie Ziemi Świętej przez muzułmanami zakon joannitów, zwanych również szpitalnikami.

Strzegom na mapie Helwiga (XVI w.)

W roku 1241 gród kasztelański na Górze Bazaltowej oraz położone u jego podnóża domostwa zostały zniszczone przez najazd mongolski. Jednak już rok później, wdowa po poległym pod Legnicą księciu Henryku Pobożnym – Anna zatwierdziła nową lokację i prawa miejskie miasta. Pod koniec tegoż stulecia Strzegom znalazł się w obrębie księstwa świdnicko-jaworskiego Bolka I Surowego i został opasany murami obronnymi z pięcioma bramami. Powstał również zamek książęcy.

Strzegom - bazylika mniejsza

Strzegomska bazylika mniejsza

W XIV wieku rozpoczęto budowę kościoła farnego św. Piotra i Pawła, nad którym patronat sprawowali joannici. Prowadzono ją przy aktywnym udziale strzegomskich mieszczan i księżnej świdnickiej. Z roku 1318 pochodzi dzwon Przedbora w wieży zachodniej świątyni – fundacji szpitalnika Przedbora z Widawy koło Krakowa. Jest uważany za najstarszy zachowany dzwon na terenie Polski. W tym samym czasie powstał również nie zachowany  klasztor benedyktynek fundacji księżnej Beatrycze – wdowy po księciu Bolku I. Czas rządów Bolka II przyniósł szereg przywilejów dla rozwijającego się miasta – targu solą, rozszerzone prawo mili, prawo bicia monety.  Pod koniec XIV wieku do Strzegomia sprowadzono męski zakon karmelitów, którzy założyli swój klasztor przy bramie prowadzącej na Jawor. W roku 1392, po śmierci Agnieszki – wdowy po Bolku II Strzegom przeszedł we władanie czeskie.

St. Barbara church in Strzegom

Kościół św. Barbary

Podczas rejzy husyckiej na Śląsk w roku 1428 Strzegom jako jedno z nielicznych miast śląskich ocalał, oddziały taborytów spustoszyły jedynie okolicę. W roku 1454 miasto uzyskało drugi pas murów i dalej się rozwijało. Rozkwitało rzemiosło i cechy, zwłaszcza sukienników i browarników (sławne piwo pszeniczne). W roku 1526, po nieszczęśliwej dla strony chrześcijańskiej bitwie pod Mohaczem, Strzegom przechodzi wraz z Czechami pod władanie Habsburgów.


Strzegom w roku 1738 wg ryciny F. Wernera

Kończy się powoli złoty okres miasta, choć w roku 1543 liczy ono blisko trzy i pół tysiąca mieszkańców, zaś w roku 1587 staje się sławne dzięki odkryciu na Górze Świętego Jerzego przez późniejszego powiernika cesarza Rudolfa II – Jana Montanusa tzw. ziemi pieczętnej, żółtawej glinki, która wedle ówczesnych badań miała znakomite właściwości lecznicze, w tym oczyszczała organizm ze wszystkich trucizn.

Aleja spacerowa na Górę Krzyżową

Ścieżka na Górę Krzyżową

Pod koniec XVI stulecia przyszła jednak zaraza, zaś w roku 1618 rozpoczęła się wyniszczająca Śląsk wojna trzydziestoletnia. Już zimą 1626 miasto było zmuszone utrzymywać kontyngent wojsk Wallensteina, które przez okres 7 miesięcy były ciężarem dla mieszczan. Na początku lat 30-tych XVII stulecia miasto dotknęła cholera i ponowne przejście wojsk cesarskich. Bilans wojny trzydziestoletniej był dla Strzegomia tragiczny – dawny zamek książęcy i mury obronne poszły w ruinę, wiele domostw uległo zniszczeniu, zaś liczba mieszkańców zmalała do niecałych 400 osób.

Chapel in line of former walls of Strzegom

Kaplica w dawnej basteji

W latach 1661, 1718 i 1719 odbudowujące się miasto dotknęły potężne pożary, w wyniku których spaleniu uległa blisko jedna trzecia zabudowy. W roku 1745 podczas tzw. wojny o sukcesję austriacką na polach między Strzegomiem a Dobromierzem spotkały się armia pruska z jednej strony oraz połączone siły austriacko-saksońskie z drugiej. Zwycięstwo Prusaków nie zakończyło wojen o Śląsk między Austrią a Prusami – ta pierwsza uznała się za pokonaną dopiero w roku 1763 w wyniku tzw. wojny siedmioletniej, zaś w Strzegomiu kwaterowały od tej pory wojska pruskie, ćwicząc się m.in. podczas przebieżek na Górę Krzyżową.

Strzegom w XVIII w. na rysunku F. Wernhera

W roku 1810, wraz z tzw. sekularyzacją zamknięto miejscową komandorię joannitów oraz klasztory benedyktynek i karmelitów. W roku 1813 Strzegom służył jako baza zaopatrzeniowa dla wojsk pruskich i rosyjskich walczących z wycofującym się z dalekiej Rosji Napoleonem. Wiek XIX to dla Strzegomia okres rewolucji przemysłowej – powstały fabryki lnu, słodu oraz to, z czego do dziś Strzegom jest znany, a mianowicie zakłady przeróbki granitu.

St. Peter's & Paul's church in Strzegom

Wiadukt linii kolejowej w Strzegomiu

W roku 1856 do Strzegomia doprowadzono linię kolejową, trzy lata później wzniesiono nowy ratusz. W czasie II wojny światowej w położonej niedaleko Strzegomia Rogoźnicy działał obóz Gross-Rosen. W lutym i marcu 1945 Strzegom był miejscem zaciętych walk między wojskami niemieckimi i sowieckimi, w wyniku czego miasto uległo zniszczeniu. Ostrzał i pożary spowodowały utratę 70 % staromiejskiej zabudowy, choć na szczęście ocalało parę cennych zabytków.

Strzegom - kościół pokarmelitański

Kościół pokarmelitański

Najcenniejszym z nich jest potężny kościół farny św. Piotra i Pawła, posiadający statut bazyliki mniejszej. Jego budowę rozpoczęto w 1 poł. XIV wieku od korpusu, zakończono zaś w połowie XV stulecia. Gotycka bryła świątyni z miejscowego granitu i bazaltu oraz cegieł jest rozłożona na planie krzyża łacińskiego. Strop podtrzymują sklepienia – krzyżowe, gwiaździste i krzyżowe. Monumentalna nawa główna ma 76 metrów długości i wysokość ponad 26 metrów. Nad wejściami znajdują się piękne portale. Najstarszy z nich południowy przedstawia Zaśnięcie Matki Bożej (poł. XV w.). Ukryty w portyku portal północny obrazuje Ukoronowanie NMP z towarzyszeniem starotestamentowych koronacji Betszeby i Estery (do roku 1365). Portal zachodni z lat 70-tych XIV w. przedstawia Nawrócenie św. Pawła z Sądem Ostatecznym w zwieńczeniu  (wimpredze), nawiązując być może do fasady katedry w Strasburgu. W środku znajdziemy m.in. gotyckie zworniki sklepień i wsporniki naw, XVI-wieczne późnogotyckie chrzcielnicę i sakramentarium, renesansową ambonę z końca XVI wieku, barokowe ołtarze oraz renesansowe i barokowe płyty nagrobne. W wieży oprócz wspomnianego Dzwonu Przedbora znajdują się dwa kolejne, większe dzwony – z początku XV wieku.

Portal on western fascade of church in Strzegom

Portal zachodniej fasady strzegomskiej bazyliki

W pobliżu bazyliki, przy bocznej uliczce stoi znacznie mniejszy, gotycki kościół św. Barbary, wzniesiony w połowie XV wieku . Od roku 1454 stanowi świątynię katolicką. Znajdziemy tu gotycki portal, sakramentarium oraz chrzcielnicę, choć pozostałe wyposażenie wnętrza to barok. Kolejnym zabytkiem jest barokowy zespół dawnego kościoła i klasztoru karmelitów z 1 połowy XVIII wieku. przy dawnej Bramie Nowej, wzniesionej w połowie XV wieku podczas rozbudowy murów znajduje się dawna basteja obronna, zaadaptowana na kaplicę Św. Antoniego z późnogotyckimi detalami kamieniarskimi.

Strzegom - płyty renesansowe w bazylice

Renesansowe płyty nagrobne w strzegomskiej bazylice

Dawna kaplica szpitalna św. Jadwigi pochodzi z końca XIV wieku, choć przebudowano ją w roku 1460. Na rynku strzegomskim nie zachowała się wskutek pożarów i zniszczeń wojennych gotycka i renesansowa zabudowa, choć tzw. wieża targowa o wysokości ok. 36 metrów pochodzi z 2 połowy XIV wieku. Resztki murów obronnych z basztą Dziobową można obejrzeć w strzegomskim parku. Ciekawym przykładem architektury użyteczności publicznej jest natomiast budynek łaźni miejskich z początku XX wieku. Warto się również przejść na wspomnianą na wstępie Górę Krzyżową by podziwiać panoramę miasta na tle Sudetów.

Strzegom - pręgierz na rynku

Pręgierz w rynku

WIĘCEJ O STRZEGOMSKIEJ BAZYLICE
MAPA
GALERIA DODATKOWA – bazylika

Strzegom - bazylika fasada zachodnia
Fasada zachodnia – zwieńczenie
Portal zachodni – Nawrócenie św. Pawła
Portyk północny
Portal północny: Ukoronowanie NMP, na dole prefiguracje – Betszeba i Estera
Portyk południowy
Portal południowy – Zaśnięcie NMP
Elewacja południowa
Fresk na ścianie nawy głównej
Nawa boczna
Neogotyckie ołtarze
Strzegom - bazylika sklepienia
W nawie głównej

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *