Nepomuk przy ruczaju
W rankingu przydrożnych świętych sudeckich Jan Nepomucen dzierży z pewnością pierwsze miejsce. Położenie na dawnych ziemiach czeskiej korony sprawia, że dawne gościńce, wylane dziś często asfaltem, zwłaszcza przy przerzuconych przez górskie potoki i rzeki kładkach i mostkach usiane są figurami tegoż XIV-wiecznego świętego. Żył on w czasach jeszcze przed zawieruchą religijnych wojen husyckich, w czasach największej świetności Luksemburgów i pierwszego w Europie środkowej, wzorowanego na słynnej paryskiej Sorbonie, uniwersytetu. Urodził się mniej więcej w czasie jego założenia, bo dokładnej daty urodzenia Jana Velflina z Pomuku nie znamy. Około 30 lat później, po studiach w Pradze, Jan został księdzem i kanonikiem praskiej kolegiaty św. Idziego.
Nepomuk orlicki z Niemojowa-Bartoszowic
Władcą Czech był wówczas Wacław IV. Kończono właśnie pierwszy etap budowy, według najlepszych reguł francuskiego gotyku, praskiej katedrze św.Wita. Budowę rozpoczęto w roku 1344, jeszcze za rządów Jana Luksemburczyka, z okazji uczynienia Pragi siedzibą arcybiskupią. W roku 1385 wyświęcono ukończone prezbiterium i rozpoczęto w nim odprawianie nabożeństw (ten stan “tymczasowy”, wobec zawieruch kolejnych stuleci, miał w zasadzie potrwać… aż do 2 połowy XIX stulecia kiedy w duchu neogotyku rozpoczęto dokończenie budowy świątyni, na starszych rycinach w sieci można oglądać nieukończony korpus katedry). Jan, jako człek uczony, który w latach 80-tych studiował prawo kanoniczne we włoskiej Padwie, szybko zdobył zaufanie arcybiskupa praskiego Jana z Jensztejna. Objął funkcję spowiednika królowej, zaś w roku 1389 mianowano go wikariuszem generalnym archidiecezji. W roku 1393 Jan został uwięziony na polecenie króla i po torturach 20 marca zrzucono go z mostu Karola do Wełtawy.
Jak przekazują współczesne źródła Nepomucen stał się ofiarą konfliktu między królem a arcybiskupem, na tle nieco szerszym bo tzw. wielkiej schizmy zachodniej rozpiętej między Rzymem a Avignonem. Wacław popierał antypapieża Klemensa VII, w czego wyniku stojący za Rzymem arcybiskup musiał w roku 1384 zdać urząd kanclerza królestwa. Nie zrezygnował jednak z udziału w życiu publicznym. Tuż przed zabójstwem Jana spór zogniskował się wokół osoby nowego opata klasztoru benedyktyńskiego w Kladrubach – król mianował na przekór arcybiskupowi swojego kandydata, którego nie chciał zatwierdzić arcybiskup. Jan poparł osobę wyznaczoną przez biskupa.
Nepomuk przy moście w Bystrzycy Kłodzkiej
Na wieść o śmierci Jana Nepomucena w kwietniu roku 1393 Jan z Jensztejna udał się wraz z wyznaczonym przez siebie opatem na skargę do Rzymu, do papieża Bonifacego IX. Śmierć Jana określił jako chwalebne męczeństwo. Po powrocie do Czech, w których tymczasem wrzało arcybiskup przemawiał przeciw królowi, wspierany przez sporą część szlachty. W odpowiedzi Wacław zajął dobra biskupie i zmusił Jana z Jensztejna do wyjazdu do Rzymu. Aby załagodzić konflikt między państwem a Kościołem, Jan złożył następnie rezygnację, zaś Wacław, który w roku 1394 musiał zmierzyć się z otwartym buntem w Niemczech i na Morawach (w wyniku którego został na kilka miesięcy uwięziony przez Jodoka z Moraw), wywołanym m.in. sposobem w jaki potraktował Nepomucena, zaakceptował na jego miejsce jego siostrzeńca Olbrama ze Szkworców. Według przekazów o kilkadziesiąt lat późniejszych (kronika Chronica regum Romanorum z roku 1459, Instrukcje królewskie Pawla Żidka z roku 1471) bezpośrednią przyczyną tortur i śmierci Nepomucena była odmowa ujawnienia przez niego tajemnicy spowiedzi, przy czym chodziło o spowiedź samej królowej. Żidek przy tym dodaje, że chodziło o podejrzenie królowej o romans.
Nepomuk w Krzeszowie na moście nad Zadrną
Opinia świętości Jana pozostała wśród potomnych, zwłaszcza na Śląsku, gdzie religia katolicka była mocniejsza niż w Czechach. Beatyfikowano go jednak dopiero w roku 1721 za papieża Innocentego XIII. Kanonizowany został 8 lat później przez papieża Benedykta XIII. W tradycji ludowej Nepomocen był orędownikiem, przy którego wstawiennictwu można było uniknąć klęsk w postaci powodzi i suszy. Dlatego chętnie ustawiano jego figury przy rzecznych przeprawach, których miał strzec. Najstarsza rzeźba jeszcze nie świętego stanęła w roku 1683 na moście Karola w Pradze. Bardziej okazałe przedstawienia powstawały na placach miast, m.in. kolumna na pl. Kościelnym we Wrocławiu. Nepomuki dotarły również na ziemie polskie, w tym np. na Podhale, a także np. … na most mulwijski w Rzymie. Grobowiec świętego Jana znajduje się w Pradze, w katedrze św. Wita.
