W czasie, gdy upał leje się z nieba, szukamy miejsc, gdzie można go oszukać. Uciekamy w klimatyzowane pomieszczenia, akweny sztuczne lub mniej sztuczne, ale również, może przede wszystkim, na tzw. łono natury, gdzie z dala od piekących i zagonionych miast odrywamy się od kanału burzowego codzienności, przesiadając w znacznie bardziej spokojną toń równoległą. Są jeszcze takie miejsca, nie oplecione jeszcze niewidoczną siecią telefonii komórkowej, bez zadyszki samochodowych silników, a jednocześnie wolne od grillowej podpałki – miejsca upragnionego azylu.
Hala Izerska
Na letni skwar doskonałym panaceum jest prawdziwy biegun zimna w Sudetach – Góry Izerskie. A zwłaszcza dolina górnej Izery, rozciągająca się pomiędzy dwoma grzbietami pasma – Wysokim i Średnim oraz położona w tej dolinie Hala Izerska a właściwie Łąka Izerska. Specyficzna lokalizacja powoduje, iż jest to jedno z najzimniejszych miejsc w Polsce, także w lecie. W lipcu 1996 roku zanotowano tu 5 i pół stopnia poniżej Celsjuszowego zera. Ilość dni w roku z temperaturą przekraczającą 15 stopni wynosi niecałe 30, zaś średnia temperatura roczna nie przekracza 5 stopni. Wyjeżdżając z gorących nizin warto się zatem przygotować na szok termiczny. Absolutne rekordy padają jednak zimą – w grudniu 1996 r. zanotowano tu prawie minus 37 stopni i nie był to najniższy wynik, gdyż, jak się szacuje na podstawie wyników z innych stacji, w lutym 1929 roku i zimą z 1939 na 1940 roku temperatura na Hali Izerskiej spadła poniżej -40 stopni Celsjusza ( przykładowo 11 lutego 1929 w Dusznikach Zdrój zanotowano -37 stopni Celsjusza). Dotyczy to również dobowych amplitud temperatur, które przykładowo 14 lutego 2003 roku sięgnęły niemal 28 stopni (kelwinów). Różnice temperatur między niecką górnej Izery a grzbietem niedalekich Karkonoszy (Szrenica)podczas inwersji termicznej potrafią sięgać nawet 25 stopni (kelwinów – dane za: Wyjątkowe zdarzenia przyrodnicze na Dolnym Śląsku i ich skutki [red. P. Migoń], Wrocław 2010)
Rzeka Izera w okolicy Orla
Aż dziw bierze, że wówczas, w czasie najtęższych mrozów istniała, mimo „rześkości” tutejszego klimatu, na Hali Izerskiej spora osada Wielka Izera. Wioskę założyli w latach wojny trzydziestoletniej uchodźcy z habsburskich Czech. W roku 1764 tak opisywał ten teren Christian Gottlieb Lehmann: “Na Izerskiej Łące u podnóża Góry Olbrzymiej leży wiele kryształów, całkiem błękitne kamienie szlachetne, dobra ruda, czyste złoto i srebro oraz rozmaite inne minerały.” Nieco ponad 20 lat później Jan Chrystian Karol Loewe zanotował: “mieszkańcy osady Izera drewno pozyskują głównie z lasu po czeskiej stronie, gdzie jest im bliżej i ze względu na ogromny jego nadmiar jest to dozwolone. Wielu jest takich, którzy chcieliby się tu osiedlić. Kozy, z hodowli których górale głównie się utrzymywali, dzisiaj można trzymać tylko w zagrodach albo trzeba się ich pozbyć. Wypas w lesie został zakazany. (…) Pierwsze spojrzenie na Izerską Łąkę z jej luźno rozsianymi, niewielką wioseczkę tworzącymi domami przepełniło mnie podniosłą radością. (…) Potoki, strumienie, las i bagna, zarośla i kruszce; wygląd, dieta, sposób życia i zwyczaje mieszkańców tej odosobnionej doliny wydały mi się tak niezwykle różne od tego, co dotąd widziałem, że poczułem się, jakbym po raz pierwszy znalazł się na innym kontynencie (…) Dolina jest bardzo nierówna, z pagórkami i zagłębieniami, przeważnie podmokłymi, z wieloma wyglądającymi na bezdenne bajorkami i licznymi strumyczkami, które, gdy po roztopach lub ulewie wzbierają, rozlewają się szeroko i często zmieniają swój bieg. Zwłaszcza Jagnięcy Potok, spokojnie teraz płynący między wysokimi brzegami, który źródła swe bierze w Jagnięcym Jarze o pół mili od osady Izera, a tutaj do rzeki Izery uchodzi, poczynił niedawno wielkie spustoszenia, czego ślady wciąż były widoczne. (…) Naliczyłem w osadzie Izera dziewiętnaście domów, do czego dochodzą cztery na Polanie Izerskiej, które to dwadzieścia trzy domy należą administracyjnie do Świeradowa. Rodziny są tu bardzo liczne: dziewięcioro do trzynaściorga dzieci to rzecz zupełnie normalna. Mięso jedzą bardzo rzadko, chleb zaś i niektóre artykuły żywnościowe noszą z miasta w specjalnie w tym celu wyplatanych koszach na własnych plecach, w wyniku czego są barczyści. Odżywiają się, tak jak wszyscy górale, głównie mlekiem, masłem i serem. Rośnie tu owies i niektóre drzewa owocowe, które nawet owocują czasami, ale owoce nigdy nie dojrzewają; bób i kapusta, tego lata na próbę posadzone, wyglądają nadzwyczaj licho. W domach zarówno w najgorętsze lato, jak i w najmroźniejszą zimę jest zawsze napalone, a to dlatego, że piec kaflowy służy jednocześnie jako kuchnia do pieczenia i gotowania. Wszyscy od najwcześniejszego dzieciństwa przyzwyczajają się do przechodzenia z nagrzanej izby na zimne powietrze, a nagie dzieciaki wybiegają prosto z kąpieli na dwór, chociaż ziemia skuta jest lodem i pokryta śniegiem. Mimo to, a może właśnie z powodu tego wczesnego hartowania choroby są tu bardzo rzadkie. (…) Bardzo powszechnie rośnie na torfowiskach borówka bagienna (…), tu znana pod nazwą „pępkówki”, której niebieskie owoce mają kwaskowaty smak i tutaj tylko raz na dwa lata dojrzewają. (…) Wiosną, gdy już śnieg stopnieje, zbierane i jedzone są owoce żurawiny błotnej (…). (…) Bażyna czarna (…) ze swymi szeroko pokładającymi się pędami rośnie bardzo licznie na tych mokradłach. Nazywają ją „winną jagodą”, bo rodzi czarne owoce o winno-kwaskowatym smaku, które spożywają.”
Pod koniec XVIII w. było tu zatem trochę domostw, rozrzuconych po torfowej łące. Miejscowy torf wykorzystywano jako opał. W wydanym w roku 1821 przewodniku tak opisywał osiedle K. F. Mosch: “Mieszkańcy Izerskich Bud utrzymują się prawie wyłącznie hodowaniem bydła, które tu jest dosyć znaczne a masło z tutejszej okolicy ma zawsze w kupnie pierwszeństwo. Okolica sama jest znowu tak nieużyteczna, iż nie tylko warzywa i sadowe owoce, ale także polne zasiewy wcale się tu nie udają”. Poławiano też w Izerze pstrągi. Z owego osiedla leśnego pod koniec XIX wieku wyrosła znaczna, bo licząca w szczytowym okresie ok. 400 mieszkańców, miejscowość, która w latach 30-tych XX wieku zaczęła wprawdzie się stopniowo wyludniać, jednak do II wojny światowej dotrwała.
Dawna osada Wielka Izera
Zwycięski marsz Armii Czerwonej oraz strategiczne znaczenie granicy między dwoma zaprzyjaźnionymi demokracjami ludowymi Polską i Czechosłowacją spowodowały ostateczny upadek nietypowej osady. Dzisiaj wśród rozległych górskich traw znajdziemy jedynie kamienne podmurówki minionych domostw oraz zachowany budynek dawnej szkoły, w którym mieści się „Chatka Górzystów” zapraszająca wędrowców m.in. na pyszne naleśniki z jagodami. We wnętrzu zgromadzono archiwalne zdjęcia zabudowań Wielkiej Izery.
Widok w stronę Chatki Górzystów
Hala Izerska to jednak przede wszystkim wspaniała przyroda – rozległe łany traw, zwieńczone kopczykami skał okalające grzbiety Gór Izerskich, hen na wschodzie zakończone wieżyczkami Karkonoszy, przeciskająca się przez potężne głazy graniczna Izera i jej źródliskowe cieki sączące się między kępami roślin. A roślinność jest również interesująca – dno doliny Izery zajmują torfowiska, zbliżone charakterem do tych występujących na terenach subarktycznych. Porasta je charakterystyczna biała wełnianka, turzyce, płaty bażyn oraz kępy kosodrzewiny występującej na wysokości zaledwie 820-850 m n.p.m. Ciekawostką są mięsożerne rosiczki.
Jeden z potoków na Hali Izerskiej
Hala Izerska położona jest z dala od tzw. cywilizacji, około 8 kilometrów od najbliższych parkingów po polskiej stronie (Świeradów-Zdrój / Jakuszyce), dlatego też najlepszym środkiem transportu pozostaje tu rower, zwłaszcza że dukty Gór Izerskich są wyrównane, płaskie i niekiedy proste jak pas startowy (tzw. „samolot” przy drodze z Jakuszyc). Interesujące jest dojście od strony Jakuszyc szlakiem czerwonym (choć pierwszy odcinek ok. 4,5 km dość monotonny), który prowadzi przez dawną osadę szklarzy Orle z kamiennym budynkiem schroniska i następnie poprzez torfowiska wzdłuż Izery. Pozostałe szlaki wiodą na Izerskie Rozdroże i Stóg Izerski (żółty) oraz do Szklarskiej Poręby i Świeradowa-Zdroju (niebieski).
Osada Orle
PROPOZYCJE WYCIECZEK