Szklarska Poręba

Miasto (ok. 7 tys. mieszkańców) powstałe z połączenia niezależnych osiedli rozsianych w dolinie Kamiennej oraz na zboczach Wysokiego Grzbietu Gór Izerskich. Najniższy punkt miasta jest położony na wysokości ok. 440 m.n.p.m., najwyższy – włączając należące administracyjnie do Szklarskiej Poręby Jakuszyce – ok. 880 m n.p.m. Szklarska Poręba Górna – najchętniej odwiedzana część miasta leży na wysokości 600-700 m n.p.m.

Wzgórze Paderewskiego/Paderewski Hill

Wzgórze Paderewskiego w Szklarskiej Porębie Górnej

Najstarsze osiedle położone w miejscu dzisiejszej Szklarskiej Poręby Dolnej było związane z hutą szkła usytuowaną w dolinie Szklarskiego Potoku, która powstała przypuszczalnie w początkach XIV wieku. W średniowieczu miejscowe tereny były obszarem penetracji poszukiwaczy szlachetnych kruszców i kamieni zwanych potocznie Walonami.  Pochodzące z 1 połowy XV wieku księgi walońskie wspominają zarówno hutę, jak i miejsca poszukiwań w górach oraz tajemne znaki doń prowadzące. Działali tu również oczywiście, z uwagi na bogactwo lasów drwale i kurzacy (smolarze), wytwarzający węgiel drzewny. W 1490 roku w osadzie istniał już kościół.

Szklarska Poręba Dolna
Szklarska Poręba Dolna, w tle Czarna Góra

Początek XVI wieku to dalszy rozwój zagospodarowania doliny Kamiennej – powstały tu kopalnia pirytów w rejonie dzisiejszych Zbójeckich Skał i wytwórnia kwasu siarkowego (tzw. witrolejnia). W roku 1575 Czech Jan Biedrzych założył nową hutę na terenie dzisiejszej Szklarskiej Poręby Średniej nad tzw. Czeską Strugą. Huta ta wyrabiała białe szkło ołowiane, co stanowiło znaczny postęp w porównaniu do średniowiecznej poprzedniczki. Dla celów służebnych po drugiej stronie doliny Kamiennej, na terenie obecnego osiedla Szklarka powstała wówczas wytwórnia potażu dla potrzeb huty. W roku 1578 uciekinierzy religijni z Czech założyli osiedle Marysin, nazwane tak od jednej z emigrantek Marii Pluchovej. W 1617 w tzw. Białej Dolinie powstała nowoczesna huta, a przy niej kolejne osiedle. Wyroby z huty trafiały ponoć aż na dwór angielski. Po przejściu szklarskich poręb pod panowanie pruskie w roku 1754 przeniesiono hutę do Orla koło Jakuszyc, gdzie było łatwiej o surowiec drzewny.

Linia kolejowa do Jakuszyc nad osiedlem Huta

W latach 60-tych XVIII wieku rozpoczęto eksploatację kolejnego złoża pirytu – na stokach Czarnej Góry, a z tym powstała przy ujściu Szklarskiego Potoku do Kamiennej nowa witrolejnia, której ślady są widoczne do dziś. Oto jej opis z roku z 1799: “dolina zwęża się, skały schodzą nad sam brzeg i zamiast ścieżką idzie się mostkiem uczepionym skalnej ściany, co czyni sytuację jeszcze bardziej malowniczą. Bez niego przejście tędy byłoby niemożliwe. Tam zaskoczył nas jeszcze elegancki trawnik z kwietnym klombem, miejsce odpoczynku pana Prellera, do którego imponującej witriolejni właśnie dotarliśmy. Siarczkowa ruda witriolowa przyjeżdża obecnie z Miedzianki, bowiem tutejsze złoże zostało już wyczerpane. Jest ciężka jak wszystkie rudy siarczkowe, czarno cętkowana i posiada złudny metaliczny połysk. Pierwszy etap prac polega na jej odsiarczeniu. (…) Po odsiarczeniu ruda jest krucha, ciemnobrązowa i pozbawiona metalicznego połysku. Musi teraz przez kwartał leżeć na powietrzu, choć pod przykryciem, by się kwas witriolowy oddzielił. Po tym czasie rozpoczyna się wreszcie operacja pozyskania witriolu, która polega na ługowaniu i krystalizacji.”

Witrolejnia nad Kamienną

Na początku XIX wieku na terenie Szklarskiej Poręby istniały dwa kościoły, cztery szkoły, huty oraz szlifiernie szkła, trzy młyny i tartak. Mieszkańcy parali się głównie chałupniczym tkactwem, dość powszechnym wówczas zajęciem na Śląsku. Z roku 1796 pochodzi następujący, anonimowy opis miejscowości: “wieś składa się z ponad trzystu domów, które jednak są tak rozsiane po dolinach i zboczach górskich, że woźny sądowy w lecie trzech, a zimą pięciu dni potrzebuje, by z zarządzeniem czy innym pismem wszystkie obejść. Około tysiąca sześciuset tutejszych mieszkańców zarabia na życie na najróżniejsze sposoby. Wielu jest tu szlifierzy szkła, inni wytwarzają skrzypce i inne instrumenty muzyczne, które są wysyłane do Frankfurtu nad Odrą, Wrocławia i tak dalej. Wielu znajduje zatrudnienie w tutejszej witriolejni, niejeden też przy ścince, łupaniu i spławianiu drewna. Jest tu trochę zagrodników (…) i zaledwie siedmiu kmieciów, niejednego wszakże talara na przędzeniu zarabiają kobiety i dzieci.”

Karkonosze from Szklarska Poreba

Szklarska Poręba – Biała Dolina

W roku 1842 w okolicy Kruczych Skał nad Kamienną powstała duża huta szkła kryształowegoJózefina” (potem “Julia”). Budowa huty spowodowała w perspektywie przesunięcie centrum osadniczego Szklarskiej Poręby. Do połowy XIX wieku trakt z Kotliny Jeleniogórskiej biegł doliną Szklarskiego Potoku, obok głównej osady (dzisiejsza Szklarska Poręba Dolna) wprost na Białą Dolinę. W l. 1845-47 przeprowadzono jednak drogę malowniczą doliną Kamiennej wprost na teren osiedla Huta. Droga biegła dalej przez Przełęcz Szklarską do Harrachova. Wówczas także, w związku z rozwojem turystyki w Karkonoszach Szklarska Poręba zaczęła stawać się ośrodkiem letniskowym, a potem, wraz ze wzrostem popularności narciarstwa, także zimowiskiem. W roku 1902 otwarto linię kolejową z Jeleniej Góry, którą można było dalej dojechać aż do Pragi. W roku 1927 została ona zelektryfikowana. Prawa miejskie Szklarska Poręba otrzymała jednak dopiero po II wojnie światowej w roku 1960.

Skałki nad Kamienną w rejonie d. huty szkła

Rolę narciarsko-turystyczną Szklarska Poręba utrzymuje do dziś, zwłaszcza w związku z terenami zjazdowymi na stokach Szrenicy, wykorzystując swoje malownicze położenie w dolinie pod wyższymi nawet o 1000 metrów wzniesieniami Karkonoszy z jednej strony oraz Wysokim Grzbietem Gór Izerskich z drugiej.  Interesujący może okazać się także spacer po rozrzuconych osiedlach miasta (do dyspozycji są właściwie trzy przecinające je szlaki czarny – okólny, niebieski – wiodący przez wzniesienia nad Kamienną oraz zielony – biegnący wzdłuż rzeki), rozsianych po dolinie Kamiennej skałach (Krucze Skały, Białe Skały, Piekielnik, Sowie Skały, Okap, Mszaki, Chybotek, Złoty Widok, Orla Skała) oraz widokowych łąkach.


Wodospad Szklarki

Bardziej ambitnych szlaki z dwóch głównych węzłów (Szklarska Poręba Górna, ul. 1 Maja oraz parking przy wodospadzie Szklarki) zaprowadzą na Wysoki Kamień (czerwony), Szrenicę (czerwony) czy Śnieżne Kotły (żółty i niebieski). Szklarska Poręba posiada również ostatnimi czasy jedną zasadniczą przewagę na Karpaczem – krajobrazu nie burzy tu architektoniczny koszmarek hotelu “Gołębiewski”, który zajął ostatnio w plebiscycie “Polityki” I-sze miejsce na liście najnowszych polskich gargameli.

Church on Sowiniec

Kościół na Sowińcu

MAPA

PROPOZYCJE WYCIECZEK

NA WYSOKI KAMIEŃ I ZWALISKO

NA HALĘ POD ŁABSKIM SZCZYTEM I SZRENICĘ

NA ŁABSKĄ ŁĄKĘ