Górskie rzeki, potoki, doliny.
Niestety w Sudetach wapieni niedostatek, nie możemy się spodziewać zatem tak spektakularnych dolin i przełomów jak pieniński przełom Dunajca czy wąwóz Homole, czy też skalne doliny Tatr Zachodnich. Niemniej, dolin i dolinek górskich rzek trochę jest, zarówno po polskiej, jak i czeskiej stronie. Poniżej zamieszczam subiektywny wybór najciekawszych 10 z nich. Zapraszam do dodawania własnych sugestii.
1) Dolina Upy w Karkonoszach. Długość od źródeł do Pecu pod Śnieżką – 5,5 km, różnica poziomów (1420 – 800 m n.p.m.). Szlaki: niebieski z Pecu pod Śnieżką na Białą Łąkę – 8 km. Krajobrazem przypomina nieco tatrzańską dolinę Roztoki, a właściwie jej lustrzane odbicie, bo rolę grani Wołoszyna pełni tu Studzienna Góra. W niższym odcinku jest dość płaska. Swój bieg rzeka Upa rozpoczyna na Białej Łące, skąd efektownie opada wodospadem w dół Upskiej jamy, okrążając następnie skaliste podnóża Śnieżki i Studziennej Góry. Obok skalnych urwisk, w środkowej części znajdziemy malownicze, widokowe łąki górskie, w dolnej sztuczne ciągi kaskad. Szlak niebieski, który prowadzi w górę doliny z Pecu pod Śnieżką zahacza także o skalistą, zawieszoną dolinkę Rudnego potoku, spływającego żlebem w skałach Śnieżki, natomiast krótki, łącznikowy szlak żółty (1 km) prowadzi w górę doliny Modrego potoku, gdzie rozpościera się malowniczy, trawiasty Modry Dół, położony w cieniu skalistego grzbietu Studnicznych Gór, któremu uroku dodają rozsiane wśród łąki zabudowania, co tworzy, zwłaszcza pełną wiosną jeden z najładniejszych krajobrazów w Karkonoszach. Propozycja trasy.
2) Dolina Łomniczki w Karkonoszach. Długość od źródeł do Karpacza Wilczej Poręby – 5 km, różnica poziomów (1420 m n.p.m. – 680 m n.p.m.). Szlaki: żółty z Karpacza Wilczej Poręby do schroniska “Nad Łomniczką”, od schroniska czerwony na Przełęcz pod Śnieżką – łącznie: 5,5 km. Najbardziej malownicza dolina w polskich Karkonoszach. Potok spływa z tzw. Złotych Źródeł umiejscowionych na Równi pod Śnieżką, wąską, pełną kaskad rynną do obszernej niszy zwanej Kotłem Łomniczki, prawie 500-metrów poniżej szczytu Śnieżki. Nagie, surowe zbocza Śnieżki przedstawiają się stąd wyjątkowo efektownie, a uroku dodają wierzby, jarzębiny i inne krzewiny porastające zbocza kotła. Poniżej górnej granicy lasu przycupnęło na uboczu schronisko nad Łomniczką, a kamieniste koryto Łomniczki prowadzi dalej wśród gęstego boru ku Wilczej Porębie. Propozycja trasy.
3) Dolina Izery w Górach Izerskich. Długość od źródeł do mostku pod Bukowcem 11,5 km (od Hali Izerskiej – 5 km), różnica poziomów (1030-780 m n.p.m., Hala Izerska: 830 m n.p.m.). Szlaki: żółty od Rozdroża pod Smrekiem do Hali Izerskiej (na pierwszym odcinku bardzo błotnisty) – 8 km, czerwony z Hali Izerskiej do rozdroża nad Orlem – 4 km, szlak rowerowy od rozdroża do mostku pod Bukowcem – 1 km. Na sudeckim biegunie zimna znajdziemy mającą swój początek na malowniczych torfowiskach dolinę granicznej Izery. Wprawdzie nie napotkamy tu pionowych ścian skalnych, niemniej dzikości przydaje przypominający tundrę krajobraz, w którym spod torfowych łąk z malowniczymi widokami (rejon Izerskiej Hali) sączą się potoki o czerwonawej wodzie, łącząc w główną rzekę, która pędu nabiera dopiero w przełomowym odcinku między Granicznikiem i Bukowcem. Koryto wyściełają tu liczne kamienne bloki, niektóre o potężnych rozmiarach, niektóre tworzące naturalne płyty skalne. Poniżej ujścia potoku Jizerka, również mającego swe początki na torfowiskach, przy granicznym mostku rzeka się wyraźnie poszerza i skacze dalej już po mniejszych głazach. Propozycja trasy.
4) Dolina Białej Opawy w Wysokim Jesioniku. Długość od źródeł do Karlovej Studanki – 5,5 km, różnica poziomów (1360-810 m n.p.m.). Szlaki: żółty z Karlovej Studanki do rozdroża pod Owczarną – 5 km (zalecany kierunek – w górę), potem niebieski do schroniska Barborka – 1 km. Najpiękniejsza dolina Wysokiego Jesionika, którą potok spływa spod Pradziada w malowniczy, wąski, skalisty wąwóz, pełen wodospadów i kaskad. Kaskady występują też w niższej części doliny, ponad małym, ale urokliwym uzdrowiskiem Karlova Studanka. Na szlaku chyba największa ilość drabinek i mostków w Sudetach. Propozycja trasy.
5) Dolina Białej Łaby w Karkonoszach (Sedmidoli). Długość od źródeł do zbiegu z Łabą – 8 km, różnica poziomów (1460-750 m n.p.m.). Szlaki: niebieski ze Szpindlerowego Młyna (od parkingu pod wyciągiem na Medvedin) na Białą Łąkę – 9 km (z wariantem przez Czarci Dół – 11,5 km). Dolina tworzy namiastkę tatrzańskich krajobrazów. Rzeka bierze swój początek w płaskim krajobrazie “polarnego” płaskowyżu Studziennych Gór, na Białej Łące, której część również zajmują torfowiska, w bliskości najwyższych szczytów Karkonoszy. Potem potok opada kaskadami w zwężającą się dolinę między urwistymi ścianami Kozich Grzbietów i Smogorni. Przy “budzie” U Białej Łaby do rzeki wpada kotłujący się Czarci Potok, który dociera tu spod rumowisk Małego Szyszaka. Odtąd aż do ujścia do cieku uznanego za główny bieg Łaby powyżej Szpindlerovego Młyna kaskady są coraz większe i bardziej efektowne, szkoda, że mało wyeksponowane przez Czechów (asfaltowa droga nie schodzi na sam brzeg, trzeba szukać wydeptanych ścieżek w krzakach). Między kaskadami występują rozległe, malownicze płycizny skalne, gdzieniegdzie węższe rynny. Propozycje tras: 1, 2.
6) Dolina Dzikiej Orlicy w Górach Orlickich. Długość od źródeł do Klasterca nad Orlicą – 35 km, różnica poziomów: (870-490 m n.p.m.). Szlaki: odcinek od Lasówki do Mostowic i dalej w dół doliny najlepiej zwiedzać na rowerze, dzięki dogodnej sieci szos po obu stronach granicy polsko-czeskiej, szlak niebieski – od kamiennego mostu przy Zemskiej branie do Ameriki nad Klastercem (2,5 km). Dolina ta ma dwa oblicza. Górna jej część, położona wysoko w Sudetach, między dwoma ich pasmami – Górami Orlickimi i Bystrzyckimi, wśród malowniczych łąk – na odcinku od Lasówki do Mostowic jest niemal płaska i stosunkowo szeroka, potem jest węziej, jednak skalistą, przełomową postać (długości ok. 2,5 km) dolina przyjmuje dopiero w okolicy tzw. Zemskiej bramy. Propozycja trasy.
7) Dolina Łaby w Karkonoszach. Długość od źródeł do ujścia Białej Łaby – 7,5 km, różnica poziomów (1390-750 m n.p.m.). Szlaki: niebieski ze Szpindlerowego Młyna (wyciąg) do Labskiej boudy – 8 km, potem czerwony do studzienki przy źródłach – 1 km; górna krawędź – szlak czerwony z Labskiej boudy do Vrbatowej boudy – 2 km. Mniej malownicza niż dolina Białej Łaby, najbardziej efektownie prezentuje się z krawędzi płaskowyżu Łabskiej Łąki, stanowiącego naturalny próg, około 300-metrowej wysokości, skąd opadają ciągiem wodospadów Łaba i jej pierwszy dopływ Panczawa. Potem jest już dość płasko jak na Karkonosze. Dlatego w samej dolinie, oprócz oglądania skalnych ścian i spływających po nich strug wody w górnym odcinku, znajdziemy tylko jedną malowniczą kaskadę tzw. Mały Łabski Wodospad. Potem Łaba płynie dość spokojnie jak na górską rzekę, łącząc się powyżej Szpindlerowego Młyna z bardziej bystrą Białą Łabą. Propozycja tras: 1, 2.
8) Dolina Czernohorskiego Potoku (Klauzurowy Dół) w Karkonoszach. Długość od źródeł do wylotu w Jańskich Łaźniach – 3,5 km, różnica poziomów (1190-680 m n.p.m.). Szlaki: źródła potoku okrąża znakowana zielono ścieżka dydaktyczna, mająca swój początek u Wielkich Pardubickich Bud – 3 km, przejście środkowej i dolnej części jest możliwe jedynie w okresach, w których nie obowiązuje zakaz poruszania się poza szlakami po II strefie KRNAP: idąc od góry z torfowisk przy Czernej budzie należy skręcić na szlak czerwony, a przy ostrym łuku tego szlaku w prawo, na trawers, nad Małym Pardubickimi Boudami w lewo, w schodzącą nad potok dróżkę (należy zachować ostrożność przy zniszczonych kładkach na potoku) po przeciwnej stronie strumienia prowadzi wąska ścieżka, która miejscami wydaje się ginąć w zaroślach, ale prowadzi na sam dół, przed wyjściem na uporządkowany odcinek trzeba jeszcze pokonać skarpę dawnego mostu i potok – całkowita długość ścieżki od Czernej boudy do wylotu w Jańskich Łaźniach – 4 km. Potok spływa z malowniczych torfowisk między Czerną horą a Svetlą, przez które poprowadzono, miejscami po balach ścieżkę przyrodniczą. Źródła znajdują się na torfowych polankach widocznych z drewnianej wieży widokowej przy powyższej ścieżce. Poniżej Wielkich Pardubickich bud strumień tworzy wąską, dziką, głęboko wciętą dolinę, pełną paproci i sztucznych progów będących śladem dawnej ścieżki turystycznej. Nazwa Klauzurowy Dół wskazuje na ściąganie tędy ongiś kłód drewna. Dolny odcinek doliny jest skalisty, ale ścieżkę niedawno uporządkowano, ustawiając gdzieniegdzie ławeczki. Propozycja trasy.
9) Dolina Podgórnej w Karkonoszach. Długość od źródeł do ujścia Myi – 5,5 km, różnica poziomów (1210-540 m n.p.m.). Szlaki: od ujścia Myi w Przesiece do krzyżówki ponad wodospadem Podgórnej biegnie szlak zielony, potem do mostku na Podgórnej żółty – łączna długość ok. 1 km. Można przejść wzdłuż potoku od tego mostku, starą ścieżką, lewym orograficznie brzegiem potoku aż do Drogi Sudeckiej, a położona nieco wyżej i odchodząca od Drogi Sudeckiej droga leśna prowadzi w górę doliny aż do Srebrnych Kaskad – łączna długość tego odcinka wynosi ok. 4 km. Potok spływa z najdzikszej części polskich Karkonoszy – między Suchą Górą a Pielgrzymami, gdzie rzadko z powodu braku szlaków zapuszczają się turyści – punktem wyjścia w te tereny może być parking na Mostowej przy drodze Sudeckiej. Podgórna spływa spomiędzy Małego Szyszaka i Tępego Szczytu (rejon szlaku zielonego Pielgrzymy – Przeł. Karkonoska) i tuż poniżej Srebrnych Kaskad łączy się ze Srebrnym Potokiem. Niestety dolina Podgórnej to głównie gęsty las i brak szlaków, co utrudnia podziwianie malowniczych kaskad i zachęca do wędrówek głównie pełną jesienią. Dopiero tuż powyżej wodospadu w Przesiece pojawiają się znaki żółte. Warto jednak dalej pomyszkować nad jej brzegiem – choćby nad progiem, z którego opada wodospad, a gdzie znajdują się skalne naturalne baseny. Z kolei poniżej wodospadu strumień płynie malowniczym, choć krótkim wąwozem. Już w Przesiece połyka Myję – kolejny potok z urokliwą górną częścią doliny w okolicy Szwedzkich Skał. Propozycja trasy.
10) Dolina Jawornika na Pogórzu Kaczawskim. Długość od źródeł do Myśliborza – 5 km, różnica poziomów 150 metrów. Szlaki: z Myśliborza do Myślinowa prowadzi szlak żółty (4 km), niestety górna jego część od kilku lat jest przeznakowana powyżej wąwozu, do jego centrum doprowadza szlak czarny, dalsza część jest obecnie wyłączona z ruchu turystycznego. Zieleńcowy wąwóz Jawornika wcina się w płaskowyż wschodniej części Pogórza Kaczawskiego, wśród gęstego lasu, w górnej części wąwozu z przewagą drzew iglastych, poniżej – liściastych, wyrasta szereg skałek o ciekawych formach i nazwach: Sowia, Olbrzymia, Maczuga, Kamień Elfów – wysokości do 30 metrów. W dolnej części doliny znajduje się Słoneczna Łąka z miejscem odpoczynku, a poniżej ośrodek edukacyjny w siedzibie dyrekcji Parku Krajobrazowego Chełmy. W części wąwozu znajdziemy również tablice informacyjne ścieżki dydaktycznej. Notka o wąwozie.
