Dzielnica Jeleniej Góry (od 1975 roku), dawna miejscowość uzdrowiskowa położona na wysokości 330-390 m n.p.m. u zbiegu Podgórnej, Wrzosówki i Kamiennej, na południowym skraju Kotliny Jeleniogórskiej. Pierwsza wzmianka o Cieplicach pochodzi z roku 1281 kiedy to pan na Lwówku książę Bernard darował zakonowi św. Jana ze Strzegomia tzw. “Ciepłe Źródło” – Calidus fons wraz z przyległymi 250 łanami gruntu, zwalniając osadę z ciężarów na okres 20 lat. Według tradycji gorące źródło na tym terenie było znane już wcześniej, być może nawet za czasów luźnych społeczności plemiennych. W tym samym roku 1281 zakon szpitalników objął we władanie także przylegające ziemie w Górach Izerskich to jest otoczenie doliny Plesseny (Małej Kamiennej) od Piechowic po Izerskie Garby, gdzie rozpoczęto poszukiwanie szlachetnych rud. Joannici poświęcili źródło św. Janowi.
Już w roku 1288 istniało w Cieplicach coś na kształt “domu zdrojowego” – utworzonej za przyzwoleniem księcia świdnickiego Bolka I gospody dla pożytku zakonu i gorących źródeł. Z roku 1318 pochodzi pierwszy zapisek polskiej nazwy miejscowości – Ciepłowody. Po śmierci Bolka II, w latach 80-tych XIV stulecia Ciepłowody przeszły w ręce rycerza Gotsche Schoffa – dworzanina wdowy po księciu – Agnieszki, który w roku 1403 ufundował przy źródłach prebendę cystersów z Krzeszowa. Cystersi gospodarzyli w Cieplicach aż do kasaty zakonu w roku 1810. W roku 1403 istniały już ujęcia dwóch znanych źródeł (jedno, cieplejsze należało do zakonu, drugie do rodu Schoff-Gotsche), lecz pierwszy naukowy ich opis został sporządzony w 2 połowie XVI wieku.
XVII wiek to mimo wojny trzydziestoletniej okres rozwoju uzdrowiska – z roku 1618 pochodzi statut zdrojowym, wkrótce też źródła obudowano kamiennymi, sklepionymi rotundami łazienek. W “Kronice Śląskiej” pochodzącej z roku 1625 znajduje się opis ciągnących do Cieplic na dzień św. Jana z całego Śląska pielgrzymek, które brały udział w obrzędzie niemal rytualnej kąpieli. Uważano bowiem, że w tym dniu źródła miały cudowną siłę: chorym przywracały zdrowie, zdrowym zaś dodawały takiej mocy, że cały następny rok nie dokuczała im żadna choroba. Cieplice były wówczas na tyle znane, że odwiedzali je możni goście z dalekich stron, w tym z Rzeczypospolitej. We wspomnianym roku 1625 miał tu bawić hetman polny koronny Stanisław Koniecpolski po pobycie w tureckiej niewoli po cecorskiej potrzebie oraz wielu szlachciców polskich.
Cieplice Śląskie Zdrój na rycinie F. Wernhera
Przed potopem szwedzkim w roku 1653 w Cieplicach przebywali magnat litewski Albrecht Stanisław Radziwiłł oraz polski – Krzysztof Opaliński (późniejszy “bohater” spod Ujścia). W roku 1677 Cieplice odwiedził w sporej asyście książę Michał Kazimierz Radziwiłł. Do jego orszaku należał stolnik żmudzki Teodor Bilewicz, który sporządził pierwszy polski opis uzdrowiska Warm Baden:
“Zamieszkawszy in hoc loco niedziel dwie, wybraliśmy się w dalszą drogę (…) do Hirśzberka miasta (które ma abundantiam różnych pięknych płócien) za którym o milę wody ciepłe z ziemi wynikają. Po tamecznemu się zaś zowie Warm Baden, a po naszemu zaś Cieplice. Na którym miejscu stanęliśmy die 15 septembris; których wód varii pro variis zażywają, w nich się kąpiąc ordinarie codzień po kilka godzin, pro libitu suo każdy; ale jednak nie na każdy defekt te wody są remedium, inszym zaś szkodzą bardziej niż pomagają, mianowicie którzy są chudej kompleksji, i na różne defekta. Ta zaś woda z ziemi na dwóch różnych miejscach, na których około na kształt kaplicę wymurowano, in medio zaś gdzie sama wynika woda, na kształt studni szerokiej z ławkami i niższemi i wyższemi; podczas też tę wodę i często wylewają, a drugą wpuszczają. Ta woda habet calorem proportionatum (w której po szyję siedzą patientes) a aequalem zawsze w zimie i lecie. Miejsca są domy, kamienice porządne pro excipiendis hospitibus, i wygoda wszelka quoad victum” (cyt. za: W. Konopczyński: Opis Wrocławia i Cieplic z XVII wieku, “Sobótka” 1948 nr 2). W 1682 “kurował” się w Cieplicach kanclerz Jan Wielopolski, którego miejscowy pamiętnikarz ocenił jako pana dostojnego, choć niezwykle wdzięki niewieście miłującego.
W roku 1687 wraz 1500-osobowym orszakiem na 100 wozach do Cieplic zajechała małżonka króla Jana III Sobieskiego – Marysieńka w towarzystwie ojca i obu synów – Jakuba i Aleksandra (Jakub Sobieski bawił ponownie w Cieplicach jeszcze w roku 1702). Także w kolejnych stuleciach Cieplice stanowiły popularne miejsce wypoczynku gości z Polski. W pewnych okresach Polacy stanowili nawet 50 % kuracjuszy. Zachodnia część Cieplic, na lewym brzegu Kamiennej nosiła wtedy nazwę „polskiej strony”. Nic dziwnego, że w roku 1872 ukazał się polski przewodnik po Cieplicach. Wg opisu z roku 1799 Cieplice wydały następująco: “[Hrabia Schaffgotsch] ma tu wystawny, przed sześciu laty zbudowany elegancki murowany pałac o dwudziestojednoosiowej elewacji. Sprzed niego wybiega prostopadle aleja, a przy obu bocznych elewacjach jeszcze pracowano. Niewiele kroków stąd cystersi mają piękny klasztor, tak blisko dworu w istocie, że ten ostatni może bezpośrednio inspirować się pobożnym życiem. Tutejsze probostwo podlega krzeszowskiemu i zostało ufundowane przez hrabiego w 1403 roku. Zaraz za pałacem mieści się wygodna gospoda. Tu można dostać wszystko. Kuracjusze jedzą tam, gospodarz urządza koncerty, tańce i ogólnie troszczy się o rozrywkę gości; hrabia bowiem o ziemskie uciechy dla nich nie zadbał i nikomu zapewne nie przychodzi tu do głowy, że znalazł się w kurorcie (…) Dziwne jest w rzeczy samej, że zdrój już w dwunastym wieku odkryty i od bardzo dawna odwiedzany pozostaje wciąż bez jakiegokolwiek upiększenia. Tutejszy zdrój hrabiowski nazywają też świeckim, gdyż naprzeciwko niego znajduje się tak zwany duchowny. (…) nosi on miano duchownego, gdyż należy do tutejszego probostwa; z tego powodu nazywają go też proboszczowym. Kuracjusze, których latem ma tu być całkiem sporo, płacą, jak mi powiedziano, za korzystanie z wód guldena dziennie, gmin zaś dwa grosze od kąpieli. Każdy z obu zdrojów przykryty jest, niby płaszczem, małym, całkiem prostym budyneczkiem niemalże pozbawionym estetycznej wartości; w nim znajdują się pojedyncze siedziska dla kąpiących się w wodzie. Można zażywać tu kąpieli samotnie albo nagość swą dzielić ze współłaziebnikami, nie ma tu bowiem żadnych osobnych kabin; budynek jest na to o wiele zbyt mały, całość zbyt ciasna. (…) Cieplice to tętniące życiem, ładnie zbudowane miasteczko liczące trzysta domów. Działa tu sporo szlifierzy szkła i kamieni szlachetnych, kamieniarzy, a także tkaczy woalu i pończoszników. Widzieliśmy hrabiego wychodzącego z kościoła wraz z kilkoma dworakami i jednym mnichem i usłyszeliśmy zapewnienie, że jego posiadłości obejmują 117 tysięcy mórg górskich lasów, samą Śnieżkę, kolejne dwa miasta, trzydzieści sześć wsi i trzydzieści sześć do trzydziestu ośmiu tysięcy mieszkańców.”
W XIX wieku po okresie typowego dla obszaru Śląska chałupniczego tkactwa zawitał do Cieplic przemysł – w 2 połowie XIX wieku powstała fabryka maszyn papierniczych, po II wojnie światowej odbudowana i działająca jako FAMPA. W 1891 roku do Cieplic doprowadzono linię kolejową z Jeleniej Góry, zaś w 1897 uruchomiono tramwaj o napędzie gazowym na odcinku Cieplice – Jelenia Góra, który wkrótce zastąpiono elektrycznym, zaś linię przedłużono aż do Podgórzyna Górnego. W latach 1904-08 powstały wały i zbiorniki retencyjne na Wrzosówce-Podgórnej oraz Kamiennej chroniące Cieplice przed częstymi w przeszłości powodziami. W latach 30-tych XX wieku dokonano gruntownej przebudowy i rozbudowy urządzeń i zabudowań zdrojowych, powstał wtedy nowoczesny dom zdrojowy. W roku 1935 Cieplice uzyskały prawa miejskie. Obecnie w uzdrowisku korzysta się z wód kilku źródeł, z których część stanowi sztuczne, wykonane w XIX i XX wieku odwierty. Wody fluorkowo-krzemowe Cieplic osiągają temperaturę aż do 90 stopni Celsjusza i są najcieplejsze w Polsce. Stosowane są przeważnie do kąpieli. Leczy się tu gościec, artretyzm, stany zapalne nerwów i stany pourazowe, porażenia, stany pozapalne, chorobę Heinego-Medina oraz choroby kobiece. Obecnie (lato 2013) w Cieplicach buduje się z dużym bólem (prawie 2-letnie opóźnienie inwestycji – w czerwcu 2013 zorganizowany został przetarg na kolejnego wykonawcę i dokończenie budowy) kąpielisko termalne.
W Cieplicach zachował się szereg zabytków, w tym pocysterski zespół kościelno-klasztorny. Czteroskrzydłowy budynek klasztoru z wirydarzem pochodzi z końca XVI wieku, barokowy kościół św. Jana Chrzciciela wzniesiony po pożarze kompleksu, z lat 1712-14. Wyposażenie barokowe wnętrza pochodzi w części z lat wcześniejszych – najcenniejszym zabytkiem jest dzieło malarza Michała Willmanna z roku 1687 w ołtarzu. W dekoracjach powtarzają się kilkakrotnie elementy z piastowskich herbów. Rokokowy portal zewnętrzny pochodzi z roku 1779.
Cieplice w XVIII w. na rysunku F. Wernhera
Na dziedzińcu kościelnym otoczonym kamiennym murem znajduje się wolnostojąca dzwonnica z roku 1710 oraz barokowe kolumny – św. Floriana z roku 1713 i św. Trójcy z roku 1724. Obok na ulicy kościelnej znajduje się tzw. Długi Dom – klasztorny dom zdrojowy wzniesiony w końcu XVII wieku przez cystersów na podwalinach wcześniejszej budowli. Przy moście na Kamiennej stoi nepomuk z roku 1712. Przy pl. Piastowskim znajduje się okazały klasycystyczny gmach dawnego pałacu Schaffgotschów z lat 80-tych XVIII wieku. W pobliżu jest barokowy kościół poewangelicki z lat 70-tych XVIII stulecia na nietypowym, częściowo owalnym rzucie.
Najchętniej odwiedzanym miejscem w Cieplicach jest park zdrojowy – założony w miejscu dawnego, przypałacowego ogrodu francuskiego założonego jeszcze w 1 połowie XVIII wieku. Właściwe założenie parkowe w typie angielskim powstało jednak dopiero w roku 1819 i zostało 19 lat później gruntownie rozbudowane. W parku mieszczą się klasycystyczne budynki domu zdrojowego z 1799 roku oraz teatru zdrojowego z roku 1836. Obecnie (2010 r.) park znajduje się w remoncie. Do parku zdrojowego od południa przylega tzw. Park Norweski założony w roku 1906 przez miejscowego przemysłowca z drewnianym pawilonem zbudowanym na wzór norweski, mieszczącym obecnie muzeum przyrodnicze. Park wieńczy wał przeciwpowodziowy i zapora z lat 1904-05. Z korony wału piękne widoki na Karkonosze. Przez Cieplice biegnie niebieski szlak turystyczny do Marczyc i dalej na Grodną.
