Miasto (ok. 35 tys. mieszkańców) położone u stóp Gór Sowich, w Kotlinie Dzierżoniowskiej. Pierwsza wzmianka o mieście i znajdującym się tu kościele pochodzi z roku 1258, choć wedle tradycji już w połowie stulecia poprzedniego, za rządów księcia Bolesława Kędzierzawego istniał tu kościół. Rozwój Dzierżoniów zawdzięczał książętom świdnicko-jaworskim – za ich rządów powstał zachowany do dziś układ urbanistyczny z murami obronnymi. Bolko I zwany Surowym sprowadził do Dzierżoniowa pod koniec XIII stulecia zakony augustianów i bożogrobców. Ci pierwsi wznieśli klasztor i kościół św. Marka, uzyskali także dobra ziemskie w okolicznych miejscowościach.
Dzierżoniów w 1 poł. XVIII wieku na rysunku F. Wernhera
Bożogrobcy postawili swój klasztor i kościół Św. Grobu św. Barbary. Bolko II, wnuk Surowego ściągnął natomiast do Dzierżoniowa w roku 1338 strzegomskich joannitów, którzy otrzymali pod opiekę kościół św. Jerzego. Po śmierci Bolka II, a następnie księżnej wdowy Agnieszki w roku 1392 Dzierżoniów znalazł się pod rządami czeskimi.
Rynek w Dzierżoniowie
Okres wojen husyckich przyniósł zniszczenia i choroby. Wolny od wojen wiek XVI to czas rozkwitu rzemiosła, zwłaszcza sukiennictwa i handlu. Równocześnie szerząca się reformacja spowodowała usunięcie zakonników z ich dóbr – klasztor augustianów stał się własnością miasta, gdzie urządzono część miejskiego browaru. Mimo prób odzyskania kościoła podczas wojny trzydziestoletniej augustianie do Dzierżoniowa już nie wrócili. Niszczejący budynek dawnego kościoła został jednak wyremontowany i w roku 1713 ponownie konsekrowany, służąc jako świątynia katolicka. Natomiast dawny klasztor po przebudowie dalej wykorzystywano na funkcje świeckie – mieściła się tu m.in. piekarnia, magazyn, straż pożarna. Do Kościoła wrócił dopiero w roku 1987.
Dawny kościół augustianów
Wojna trzydziestoletnia i wojny śląskie przyniosły miastu kolejne zniszczenia. Te ostatnie przesądziły o przejściu Śląska pod panowanie Prus. Potyczki miały miejsce również w rejonie Dzierżoniowa np. bitwa o Wzgórza Gilowskie w 1762 roku. W roku 1810 rząd pruski zlikwidował zakon bożogrobców, przejmując zespół poklasztorny, który zamieniono na pomieszczenia biurowe, a sam kościół rozebrano. W czerwcu 1813 r., tj. po odwrocie Napoleona spod Moskwy w Dzierżoniowie spotkały się koronowane głowy koalicji antynapoleońskiej – Fryderyk Wilhelm III pruski i car Aleksander I.
Widok z rynku w stronę dawnego zboru luterańskiego
Pod koniec roku 1815 w Dzierżoniowie powstała masońska loża “Jutrzenka pod spiżowym łańcuchem” jako filia loży “Royal York zur Freundschaft” z siedzibą w Berlinie, która przeszła w stan uśpienia w lipcu 1935 (za N. Wójtowiczem: Masońskie śpiewy w Jutrzence pod Spiżowym Łańcuchem). Co ciekawe, drugim z kolei czcigodnym mistrzem loży był… George Busch. Czerwiec roku 1848 to przede wszystkim bunty tkaczy utrwalone przez dramaturga Gerharda Hauptmanna. Już w roku 1855 Dzierżoniów uzyskał połączenie kolejowe ze Świdnicą, przedłużone następnie do Bielawy i Srebrnej Góry.
8 maja roku 1945 Dzierżoniów zajęła Armia Czerwona. Powojenna nazwa miasta, która zastąpiła niemiecki Rychbach (Reichenbach) została wywiedziona od XIX wiecznego pszczelarza księdza Jana Dzierżonia. Ludność napływowa była głównie żydowskiego pochodzenia i przez pewien czas było ono jednym z największych skupisk Żydów w Polsce (ok. 1/3 mieszkańców). Społeczność żydowska przejęła przedwojenną synagogę z roku 1875. W latach 60-tych z powodu dewastacji wyburzono część starych kamieniczek na rynku.
Kościół św. Jerzego
Śladami historii w Dzierżoniowie są zachowany układ urbanistyczny starego miasta z pozostałościami murów obronnych (częściowo rozebranych w XVIII wieku), XIV-wieczny gotycki kościół św. Jerzego przebudowany w XVI wieku, zespół poklasztorny augustianów, pierwotnie gotycki z XIV wieku, przebudowany na barokowy w XVIII wieku z kościołem Niepokalanego Poczęcia NMP, poewangelicki klasycystyczny kościół z końca XVIII wieku, XV-wieczna kaplica cmentarna, zabudowa rynku z ratuszem z 2 poł. XIX wieku (punkt widokowy na XV-wiecznej wieży – pozostałości poprzedniej budowli), pierwotnie XV-wiecznym budynkiem sukiennic, starymi kamienicami w okolicy z XVII-XIX w. Do zabytków architektury przemysłowej należy zespół budynków tkalni z lat 80-tych XIX stulecia.
MAPA
GALERIA DODATKOWA
Nepomuk w Rynku
Kościół św. Jerzego
Fasada zachodnia i północna kościoła św. Jerzego
Portyk północny kościoła św. Jerzego z figurami św. Jana Nepomucena i św. Floriana
Wnętrze kościoła św. Jerzego