Twierdza Srebrnogórska

Położona na wzniesieniach otaczających Przełęcz Srebrną, na granicy Gór Bardzkich i Sowich twierdza została zbudowana na polecenie króla Prus Fryderyka II w latach 1765-85 w celu obrony strategicznej przełęczy, na świeżo zdobytym pograniczu z Austrią. Jej główne założenie znajduje się na dominującej nad Srebrną Górą – Warownej Górze (686 m n.p.m.). Już podczas I wojny śląskiej zakończonej pokojem wrocławskim Prusy zajęły większą część Śląska i ziemię kłodzką. Podczas III wojny śląskiej (tzw. wojny siedmioletniej) Austriacy zajęli ponownie hrabstwo kłodzkie i obsadzili przejścia przez Góry Bardzkie oddzielające hrabstwo od Śląska. I wprawdzie Prusy odzyskały Kłodzko w wyniku traktatu kończącego wojny śląskie (1763 r.), jednak Fryderyk II nie zapomniał doświadczeń wojennych i postanowił zapobiec na przyszłość podobnym sytuacjom.

Srebrna Góra

Twierdza srebrnogórska – widok od podnóża

Największa twierdza górska w Europie miała stanowić część systemu obronnego ciągnącego się od Nysy przez Kłodzko po Świdnicę. Autorem projektu i kierownikiem prac był pruski inżynier wojskowy Ludwik Wilhelm Regeler. Budowę rozpoczęto w roku 1765, w jej wyniku powstał ciąg fortów usytuowanych na grzbiecie Warownej Góry – główna reduta tzw. Donżon oraz oddzielone esplanadami od Donżonu Fort Rogowy i Wysoka Skała, a także Forty Chochoł Mały i Wielki. Po przeciwnej stronie Małej Przełęczy Srebrnej powstał samodzielny fort Ostróg.

Fort Donżon

Oprócz tych fortyfikacji, poczynając od Barda poprzez Masyw Grochowej, założono pierścień zewnętrzny, składający się z różnej wielkości umocnień przesłonowych. W całej Twierdzy znajdowało się łącznie 299 kazamat i 52 izby strzeleckie. Na wypadek wojny jej załogę mogło stanowić nawet 5000 osób. Bardzo silna artyleria forteczna składała się ongiś z 264 dział, haubic i moździerzy. Magazyny forteczne mogły pomieścić żywność, broń, amunicję i opał na co najmniej trzymiesięczne oblężenie. Całość przedsięwzięcia pochłonęła olbrzymie wydatki zamknięte kwotą ponad 1,6 mln talarów i wymagała intensywnych prac minerskich, niwelacyjnych i murarskich. Przy budowie zatrudniono większość mieszkańców Srebrnej Góry oraz wielu sprowadzonych z różnych stron robotników i specjalistów – w szczytowym okresie pracowało przy obiektach twierdzy 4000 osób. Po zakończeniu budowy twierdzy obsadzono ją garnizonem liczącym 137 oficerów i 2386 żołnierzy.

On top of the Donjon

Na murach Donżonu

Przydatność twierdzy została poddana próbie podczas wojen napoleońskich. W czerwcu 1807 roku pod fortecą stanęły wojska francuskie pod wodzą Hieronima Bonaparte, nadciągające od strony śląskiej. W walkach po stronie francuskiej brali także udział polscy ułani Legii Nadwiślańskiej. Fortów broniło ok. 2000 żołnierzy. Ponieważ Francuzi zmusili 25 czerwca do kapitulacji twierdzę kłodzką mogli sobie pozwolić na zaangażowanie przeciw nim większej części sił oraz zamknięcie oblężenia od strony Nowej Wsi Kłodzkiej. 28 czerwca 1807 roku zdobyto szturmem miasteczko Srebrna Góra, które przy okazji prawie całkowicie spalono. Dzieła zniszczenia dopełniła artyleria forteczna, która ostrzeliwała zajęte przez wroga podnóża.

Walls of Wysoka Skała

Fort Wysoka Skała

Rozpoczęto rozmowy o kapitulacji, nie przyniosły one jedna rezultatu i 1 lipca Francuzi podjęli działania wojenne, ostrzeliwując fort Chochoł Wielki. Trwały one… kilkanaście godzin i przerwała je wieść o zawieszeniu broni między Prusami a Francją, co pozwoliło fortecy na zyskanie famy niezdobytej i miana „Śląskiego Gibraltaru”. Twierdzę ponownie postawiono w stan gotowości bojowej w 1813 roku. Przeprowadzono wówczas modernizację zewnętrznego pasa fortów według projektu hrabiego von Gneisenau, ale działania wojenne ominęły tym razem Srebrną Górę. Po wojnach napoleońskich twierdza straciła na znaczeniu – w roku 1830 fortecę częściowo zamieniono w więzienie, w którym w latach 1830-46 trzymano więźniów politycznych. W 1844 roku żołnierze z twierdzy tłumili powstanie tkaczy w rejonie Pieszyc i Bielawy (stanowiące kanwę hauptmannowskich “Tkaczy”). Po raz ostatni twierdzę postawiono w stan gotowości bojowej w 1866 roku przed wojną z Austrią, ale już w roku 1867 rozbrojono ją, utrzymując jedynie garnizon i więzienie oraz wykorzystując jako poligon artyleryjski. Potem istniała tu nawet… restauracja.

Fort Rogowy

Sucha fosa przy Forcie Rogowym

Podczas II wojny światowej, w grudniu 1939 roku w Ostrogu zorganizowano specjalny, karny obóz – Oflag VIIIB dla oficerów polskich wziętych do niewoli w kampanii wrześniowej, których uważano za szczególnie niebezpiecznych, bowiem próbowali już ucieczek z innych obozów lub zdaniem Niemców, wymagali specjalnego traktowania. Później jeńców ulokowano również w Forcie Rogowym i Donżonie. W obozie przebywało około 170 oficerów oraz około 120 podoficerów i szeregowców, w tym m.in. dowódca Obrony Helu kontradmirał Józef Unrug. Pomimo zaostrzonych rygorów w nocy z 5 na 6 maja 1940 roku zbiegło z Fortu Rogowego dziesięciu oficerów. Siedmiu z nich ujęto, ale trzem udało się przedostać do Polskich Sił Zbrojnych na zachodzie. W latach 1942-44 przetrzymywano tu także jeńców radzieckich i… fińskich, którzy w czerwcu 1944 r. zorganizowali bunt i opanowali część twierdzy, ale po krótkim czasie musieli się poddać. Po rozbrojeniu – wszystkich rozstrzelano.

Entrance to Fort Donjon

Brama Donżonu

Po wojnie rozpoczęto udostępnianie twierdzy do celów turystycznych – planowano tu m.in. utworzenie muzeum broni ciężkiej Wojska Polskiego, ściągając różnego typu działa. Po śmiertelnym wypadku w 1983 roku, w którym zginął przygodny poszukiwacz wrażeń, znacznie utrudniono dostęp do twierdzy zamykając wejścia i ograniczając możliwość jej zwiedzania. Obecnie nie jest w pełni wykorzystana turystycznie – do zwiedzania wskutek prac remontowych jest dostępna jedynie część Donżonu. Planuje się tu m.in. budowę wyciągu krzesełkowego ze Srebrnej Góry na fort Wysoka Skała.

Sleza (718 m) from the Donjon

Widok na północ z korony Donżonu: Wzgórza Niemczańskie i Masyw Ślęży

Centralną częścią założenia obronnego jest fort Donżon, który stanowił ostatni bastion obrony. Składa się on z czterech wież obronnych połączonych kurtynami i okolonych 22-metrowej głębokości suchą fosą. Dookoła Donżonu znajduje się siedem bastionów, w których usytuowano lazarety, piekarnie, browar i niezbędne do funkcjonowania twierdzy warsztaty. Aby zaopatrzyć obiekt w wodę budowniczowie wykuli w twardej łupkowej skale ogromne studnie, istniejące do dzisiaj. Najgłębsza z nich ma 84 metrów głębokości. Trasa zwiedzania prowadzi na dziedziniec fortu Donżon (wejście płatne). Z niego prowadzą wejścia do kazamatów fortecznych.

Dziedziniec Donżonu

Dziedziniec Donżonu

Długi pasaż wyprowadza na koronę bastionu – roztacza się z niej rozległa panorama na cztery świata strony obejmująca Sudety i ich Przedgórze. Warto obejrzeć otoczenie Donżonu – od jego bramy szlak czerwony wiedzie brzegiem fosy, a wędrówka wokół murów uwidacznia rozległość warownego kompleksu. Ścieżka wije się wśród ruin skrajem skarpy, docierając do Fortu Rogowego. Szlak czerwony biegnie dalej grzbietem Gór Sowich na Przełęcz Woliborską.

Dziedziniec fortu Donżon

 

MAPA

 

PROPOZYCJE WYCIECZEK

ze SREBRNEJ GÓRY NA WAROWNĄ GÓRĘ I WIADUKTY SREBRNOGÓRSKIE

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *