Miasto (11,5 tys. mieszkańców) położone w dolinie Jedlicy pomiędzy Karkonoszami a Rudawami Janowickimi (440-727 m n.p.m.). Pierwsza wzmianka o osadzie gwarków w tym miejscu pochodzi z dokumentu księcia świdnickiego Bolka II Małego z roku 1355, choć już w połowie XII wieku na wpół legendarny mistrz górniczy Laurentius Angelus miał tu odkryć rudy żelaza. W XIV stuleciu istniały tu huty – tzw. fryszerki oraz kuźnice – tzw. hamernie wyrabiające narzędzia gospodarskie – noże i sierpy. Prawa miejskie nadał Kowarom król Czech Władysław Jagiellończyk w roku 1513, w roku 1528 – już pod panowaniem habsburskim uzyskały one status wolnego miasta górniczego.
Wiek XVI to okres prężnego rozwoju miejscowości. Działało tu 11 kuźnic przerabiających rocznie ok. 180 ton żelaza. W Kowarach działała także odlewnia luf do muszkietów, sprowadzanych także do Polski – w roku 1564 zamówił tu 200 luf. Wojna trzydziestoletnia przyniosła upadek górnictwa i hutnictwa. W listopadzie 1622 do Kowar dotarli lisowczycy w habsburskiej służbie pod wodzą Stanisława Strojnowskiego, pustosząc okolice. W 1633 miasto dotknęła dodatkowo zaraza. Wyludnione po latach wojny stopniowo odradzało się – powstawały uprawy lnu i chałupnicze warsztaty tkackie, produkujące płótno i tzw. białą przędzę. W 1720 założono tu sporą manufakturę tkacką.
Po kolejnym burzliwym okresie wojen śląskich Kowary przeszły pod panowanie Prus. W roku 1791 istniało tu sześćdziesiąt zakładów tkackich. Tak opisywał jedną z fabryk Jan Wilhelm Fischer: “Z białej, niebielonej przędzy wyrabia się tu wyśmienite płótno, którego kopa łokci kosztuje od sześciu do czternastu talarów i które pod nazwą płótna francuskiego, niewoskowane wszakże i niekrochmalone, w dużych ilościach wysyłane jest do Hiszpanii. Jego przewaga nad płótnem szarym, które dopiero dzięki bieleniu urodę zyskuje, polega na grubości, trwałości i jakości. Materiał ten uzyskuje gładkość dzięki specjalnej maszynie, jedynej tego rodzaju na całym Śląsku. Jest ona wodą napędzana i w kilka godzin przy niewielkiej pomocy człowieka to osiąga, czego trzy konie przez cały dzień zapewnić by nie zdołały.”
Kowary od strony Karkonoszy w XVIII wieku (Topografia F. Wernera)
Koniec XVIII wieku i okres wojen napoleońskich to jednak początek powolnego upadku tkactwa i rosnące zubożenie mieszkańców. Sytuacja była na tyle trudna, że wybuchały bunty tkaczy, zaś rząd pruski postanowił przeprowadzić roboty interwencyjne, podczas których zamiast dniówki robotnikom rozdawano bochenki chleba. Zbudowano wtedy tzw. Drogę Głodu na Przełęcz Kowarską. Jednak już w roku 1856 otwarto w mieście słynną fabrykę dywanów smyrneńskich. Jej produkty wytwarzano z wykorzystaniem drewnianych krosien. W okresie międzywojennym trafiały nawet na rynek skandynawski i … amerykański.
W roku 1882 do Kowar doprowadzono linię kolejową z Jeleniej Góry, zaś w roku 1905 po wydrążeniu kilometrowego tunelu pod Przełęczą Kowarską połączono Kowary z Kamienną Górą (obecnie linia kolejowa jest nieczynna). Miasto stało się również ośrodkiem turystycznym. Po II wojnie światowej w Kowarach działało tzw. Przedsiębiorstwo Kowarskie Kopalnie (Zakłady R-1) – pod jego przykrywką eksploatowano W Podgórzu rudy uranu, drążąc chodniki sięgające nawet na głębokość 700 metrów. Po zakończeniu wydobycia sztolnie przejęła Politechnika Wrocławska, a następnie otwarto tu Inhalatorium Radonowe działające w latach 1974-1989. Obecnie w sztolniach otwarto podziemną trasę turystyczną o długości ok. 1200 metrów.
W Kowarach uwagę zwracają barokowe i klasycystyczne kamienice z XVIII wieku, wykorzystujące resztki wcześniejszych murów oraz klasycystyczny ratusz z lat 80-tych tegoż stulecia. Przy moście na Jedlicy stoi barokowy nepomuk z roku 1725. Za miastem, na wzgórzu przy ścieżce do Uroczyska – malowniczego wąwozu w dolince Pluszcza znajduje się barokowa kaplica św. Anny z roku 1727. Z kolei kowarski kościół parafialny wzmiankowany na przełomie XIV i XV wieku stanowi połączenie elementów gotyckich (wieża, korpus nawy) i barokowych (pozostała część budowli, wyposażenie). W zachodniej ścianie wieży znajduje się ciekawa rzeźba – Madonna na potworze, w murze kościelnym renesansowe i barokowe epitafia.
Kowary w XVIII wieku na rycinie F. Wernera
Przy drodze do Wojkowa, w dzielnicy Radociny wznosi się neogotyki pałac z 1861 roku z wykorzystaniem elementów renesansowej budowli z 2 połowie XVI stulecia. Z kolei na wzgórzu zwanym Radziwiłłówką, na wylocie w stronie Jeleniej Góry znaleźć można ruiny dworku myśliwskiego Antoniego Radziwiłła z początku XIX wieku, od połowy XIX wieku do 1927 roku znajdującego się w posiadaniu rodziny Czartoryskich.
Interesującym miejscem jest położony na terenie fabryki dywanów park miniatur dolnośląskich zabytków, w którym znajdują się z pietyzmem odtworzone makiety najsłynniejszych obiektów z Dolnego Śląska w tym m.in. kościoła cystersów w Krzeszowie, podkarkonoskich pałaców, zamków Książ, Czocha i Chojnik czy zabudowy jeleniogórskiego starego miasta. Przez Kowary przebiega szereg szlaków turystycznych: niebieski – z Bukowca na Przełęcz Kowarską, żółty – z Przełęczy Okraj na Skalny Stół oraz zielony – z Uroczyska na Skalnik.
Miniatura bazyliki w Krzeszowie, w tle Wołowa Góra i Czoło
GALERIA DODATKOWA – PARK MINIATUR
Książ
Pałac w Mysłakowicach
