Miasto (ok. 21 tys. mieszkańców) w dolinie Bobru, u stóp Gór Kruczych – zachodniej części pasma Gór Kamiennych. Okolica była zasiedlona już w neolicie, w X wieku istniał tu gród plemienia Bobrzan. Na początku XIII stulecia, za rządów księcia Henryka Brodatego przy trakcie biegnącym z Czech na Śląsk przez Bramę Lubawską powstała strażnica, a przy niej stopniowo rozwijała się osada. Pierwsza pisana wzmianka o niej pochodzi z roku 1249 kiedy to książę Bolesław Łysy vel Rogatka przekazał osadę i wzgórze zwane Camena gora pod pieczę benedyktynów z Krzeszowa, którzy opuścili okolicę pod koniec lat 80-tych XIII w. Za panowania księcia świdnickiego Bolka I zwanego Surowym miejscowość otrzymała w roku 1292 prawa miejskie, mury obronne i nowy zamek.
Kamienna Góra w XVIII wieku na rycinie F. Wernera
W tym też czasie powstał kościół w miejscu dzisiejszej świątyni św. Piotra i Pawła. W roku 1295 Kamienna Góra była punktem obronnym podczas najazdu króla Czech Wacława II. Jak wskazuje Kronika książąt polskich na wieść o wrogiej wyprawie Bolko I “podążył do Kamiennej Góry, gdzie z wojskiem oczekiwał ich przybycia. Widząc to jego przeciwnicy nie ośmielili się zbliżyć do jego posiadłości, co więcej zapanowała między nimi zgoda”. Miasto pod rządami książąt świdnickich szybko zyskiwało nowe przywileje – samorządowe, sądownicze i handlowe. W roku 1345 zajęły je siły ociemniałego króla Czech Jana Luksemburskiego. Bolko II odzyskał Kamienną Górę trzy lata później przy użyciu klasycznego fortelu, w którym drewnianego konia zastąpiły wozy z furażem dla koni, w których książę ukrył zbrojnych.
Po śmierci wdowy po Bolku, księżnej Agnieszki, miasto znalazło się pod zwierzchnictwem Korony Czeskiej. W lipcu roku 1426 pod murami Kamiennej Góry stanęła husycka rejza, odparto jednak atak. Początek wieku XVI to kolejne przywileje i dalszy rozwój miasta. Jego świadectwem była budowa w roku 1564 nowego, renesansowego ratusza i wojny śląskie.
Plan Kamiennej Góry w XVIII w. wg F. Wernhera
W XVIII w. w mieście postawiono jeden z kościołów łaski – pokłosie sukcesów Karola XII podczas wojny północnej i nieudolności naszego Augusta II zwanego Mocnym (obecny kościół Matki Bożej Różańcowej), przy którym powstała w roku 1728 protestancka biblioteka. Jeszcze pod rządami austriackimi w Kamiennej Górze, w roku 1733 urodził się Karl Langhans, późniejszy pruski nadworny architekt – twórca Bramy Brandenburskiej w Berlinie.
Kamienna Góra pod koniec XVIII w. – praca F. G. Endlera
Podczas wojen śląskich miasto było terenem krwawych walk, dwukrotnie – w roku 1745 i 1760 w pobliżu staczano walne bitwy, co powodowało zniszczenia. Przez Kamienną Górę przebiegał wówczas szlak dyliżansowy z Jeleniej Góry do Wrocławia, a miasto stało się ośrodkiem chałupniczego tkactwa. W roku 1806 na pruski Śląsk weszły wojska napoleońskie, natomiast w sierpniu roku 1813 – kiedy Napoleon wycofał się z Rosji – na polach w Antonówce doszło do koncentracji i parady wojsk koalicji prusko-rosyjskiej, którą odbierali car Aleksander I i król Fryderyk Wilhelm III, na pamiątkę czego ustawiono tam obelisk.
W połowie XIX wieku powstała nowa droga do Kowar, zwana drogą głodu, w 2 połowie XIX wieku dotarła tu z Sędzisławia, poprowadzona potem dalej do Kralovca i Okrzeszyna, powstawały fabryki przemysłowe – odlewnia i wytwórnia maszyn. W czasie II wojny światowej położona z dala od linii frontu Kamienna Góra stała się ośrodkiem produkcji na potrzeby zbrojeniowe. Działał tu obóz pracy – filia obozu koncentracyjnego w Gross Rosen. Pod miastem i w zboczach okolicznych wzgórz powstawały tajemnicze sztolnie i hale (część z nich jest obecnie udostępniona do zwiedzania jako kompleks Arado).
Kamienna Góra ze zboczy Długosza
Z wcześniejszych zabytków znajdziemy m.in.: barokowe kamieniczki z XVIII wieku, jedna z nich mieści Muzeum Tkactwa, pozostałości XV-wiecznych murów miejskich, pierwotnie gotycki kościół św. Piotra i Pawła z XV-XVI w., barokowy “kościół Łaski” z 1 połowy XVIII w., wzniesiony po układzie w Altransztadt, pozostałości renesansowego zamku Grodztwo na lewym brzegu Bobru z początku XVI stulecia, przebudowanego potem na pałac, zniszczonego w roku 1964 poczas pożaru, neorenesansowy ratusz z roku 1905, kaplica cmentarna – pierwotnie renesansowa z roku 1560, przebudowana na neogotycką w roku 1884, obecnie kościół pomocniczy Bożego Ciała. Z miasta prowadzą szlaki turystyczne – żółty z Krzeszowa na Wielką Kopę i do Janowic Wlk. oraz niebieski z Czarnego Boru przez Skalnik do Szwajcarki.